Οδηγούμαστε ταχύτατα προς το ΔΝΤ;

 18.3.2010

Του Δημήτρη Καζάκη

Οικονομολόγου - αναλυτή

Οι χώρες της Ευρωζώνης φαίνονται ανήμπορες να σηκώσουν το βάρος της αναπότρεπτης πτώχευσης της Ελλάδας και έτσι ανοίγει ο δρόμος προς το ΔΝΤ. Παράγοντες της διεθνούς τραπεζικής αγοράς κρίνουν ότι η προσφυγή της Ελλάδας στο ΔΝΤ θα γίνει αναπόφευκτη έως το φθινόπωρο. Με την προϋπόθεση βέβαια ότι οι ηγέτες του Eurogroup τελικά θα συμφωνήσουν να «διευκολύνουν» την Ελλάδα να ξεπεράσει τον σκόπελο του Απριλίου, ο οποίος κοστολογείται, σύμφωνα με τον κ. Παπακωνσταντίνου, σε 40 δισ. ευρώ. Σε διαφορετική περίπτωση η προσφυγή στο ΔΝΤ θα έρθει πολύ πιο γρήγορα.

Η συνάντηση των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης έκλεισε με την ίδια δήλωση στήριξης της Ελλάδας που έγινε και στις 16 Φεβρουαρίου. «Η Ελλάδα θα στηριχθεί αν χρειαστεί βοήθεια» δήλωσε τη Δευτέρα ο πρόεδρος του Eurogroup Ζαν - Κλοντ Γιούνκερ. Όμως η αλήθεια είναι άλλη.

Ακόμη μια φορά οι οξύτατες αντιθέσεις και η εσωτερική αστάθεια της Ευρωζώνης εμπόδισαν κυρίως τη Γαλλία και τη Γερμανία να συμφωνήσουν σε συγκεκριμένο μηχανισμό παρέμβασης για την αναδιάρθρωση του χρέους της Ελλάδας. Φαίνεται ότι το αρχικό σχέδιο για την εφαρμογή των «συνταγών» του ΔΝΤ στην Ελλάδα υπό την άμεση κηδεμονία των οργάνων και των επιτρόπων της Ευρωζώνης, αποδεικνύεται εξαιρετικά δαπανηρό και δύσκολο πριν καν μπει σε εφαρμογή.

Τότε προς τι οι θερμές δηλώσεις στήριξης; «Το μήνυμα αφορά πάνω απ’ όλους τις αγορές ξένου συναλλάγματος» έγραφε η γερμανική έκδοση των «Financial Times» στις 16 του μηνός, και είχε δίκιο. Οι επίσημες δηλώσεις από τους Γιούνκερ και Όλι Ρεν έγιναν έχοντας στο μυαλό τους όχι την Ελλάδα, αλλά την εύθραυστη ισοτιμία του ευρώ. Η ζώνη έπρεπε να φανεί ενωμένη και δυνατή ώστε να αναχαιτιστεί, έστω προς το παρόν, η κατρακύλα του ευρώ, αλλά και να μην εκτοξευτούν στα ύψη τα επιτόκια σε μια εποχή που οι μεγαλύτερες τράπεζες, οι επιχειρήσεις και τα κράτη της Ευρωζώνης έχουν βγει παγανιά στις αγορές για «άντληση ρευστότητας», δηλαδή για αναχρηματοδότηση του δικού τους χρέους.

Έτσι ή αλλιώς τα επιτόκια έχουν πάρει την ανιούσα ακόμη και για τη Γερμανία, η οποία αναγκάζεται πλέον να δανείζεται με 3,75%, δηλαδή με σχεδόν διπλάσιο κόστος απ’ ό,τι έναν χρόνο πριν. Η προδιαγεγραμμένη «έκρηξη του δημόσιου χρέους» για όλες τις χώρες του ευρώ φαίνεται ότι έρχεται πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι αναμενόταν.

Ήδη τις προηγούμενες ημέρες η Standard & Poor’s – μια από τις τρεις διεθνείς εταιρείες που βαθμολογούν την πιστοληπτική ικανότητα των χωρών – ανακοίνωσε ότι το δημόσιο χρέος των χωρών της Ευρώπης για το 2010 θα αυξηθεί κατά 1,44 τρισ. ευρώ σε σχέση με το 2009, με το συνολικό δημόσιο χρέος να ξεπερνά τα 8 τρισ. ευρώ. Η έξαρση αυτή του χρέους δεν οφείλεται μόνο στα δημόσια ελλείμματα, αλλά κυρίως στη συνολική ζημιά της οικονομίας από την ύφεση, το μέγεθος της οποίας αρχίζει μόλις τώρα να αχνοφαίνεται, καθώς τα «πακέτα στήριξης» αρχίζουν σιγά σιγά να εξανεμίζονται.

Πλημμύρα ομολόγων

Η έκρηξη αυτή του δημόσιου χρέους, την οποία ακολουθεί και το ιδιωτικό χρέος, απειλεί να πλημμυρίσει κυριολεκτικά τη διεθνή αγορά με ομόλογα, κρατικά και ιδιωτικά. Αυτό κάνει πολύ επιφυλακτικούς τους διεθνείς επενδυτές, που μέχρι πρόσφατα αγόραζαν με ευκολία τα κρατικά ομόλογα.

Για παράδειγμα, ο πολυεθνικός γίγαντας PIMCO, που κατευθύνει τεράστιες ποσότητες επενδυτικών κεφαλαίων σε ομόλογα διεθνώς, έχει ήδη ανακοινώσει ότι οι εποχές που οι επενδυτές αγόραζαν με κλειστά μάτια τα κρατικά ομόλογα, ιδίως των ισχυρών χωρών, έχουν πια περάσει ανεπιστρεπτί. «Δεν περιμένουν πια με λευκές επιταγές για να αγοράσουν οποιοδήποτε ποσό χρέους επιθυμούν να εκδώσουν οι κυβερνήσεις... Όπως οι τραπεζίτες, έτσι και οι επενδυτές αυτές τις μέρες αναρωτιούνται: «Τι είναι προτιμότερο, να δανείσω χρήματα σε χώρες όπου το χρέος χειροτερεύει ή σε χώρες όπου βελτιώνεται;» σημείωνε τον προηγούμενο μήνα υψηλόβαθμο στέλεχος της PIMCO.

Ο επικεφαλής της, Μοχάμεντ Ελ-Εριάν, έγραφε πρόσφατα στους «Financial Times» (10.3): «Είναι αίσθησή μας ότι η σπουδαιότητα του σοκ στα δημόσια οικονομικά των ανεπτυγμένων οικονομιών δεν έχει ακόμη εκτιμηθεί και κατανοηθεί με επάρκεια». Όλα αυτά εκτινάσσουν τα επιτόκια στα ύψη.

Άσχημα τα μαντάτα όχι μόνο για υπερχρεωμένες χώρες σαν την Ελλάδα, αλλά και για χώρες σαν τη Γαλλία και τη Γερμανία. «Μετά την Ελλάδα, η Γαλλία;» αναρωτιόταν πρόσφατα η γαλλική «Liberation» (9.3) δημοσιεύοντας την πληροφορία ότι η Fitch σκέφτεται σοβαρά να υποβαθμίσει την πιστοληπτική ικανότητα της Γαλλίας.

Αυτός είναι ο λόγος που ο Σαρκοζί ήταν τόσο θερμός προς τον Παπανδρέου λέγοντας πώς το πρόβλημα της Ελλάδας είναι πρόβλημα του ευρώ. «Σήμερα είναι η Ελλάδα, αύριο μια άλλη χώρα. Αν στην πρώτη κρίση που αντιμετωπίζει το κοινό νόμισμα δεν λειτουργούσαμε έτσι, τι μήνυμα θα στέλναμε;» ήταν μία από τις χαρακτηριστικές φράσεις του Σαρκοζί. Ποια «άλλη χώρα» εννοούσε ο πρόεδρος της Γαλλίας; Μα φυσικά τη δική του. Μόνο που το «αύριο», στο οποίο αναφέρθηκε, είναι πλέον «σήμερα»!

Σ’ αυτό έγκειται και ο μεγάλος τσακωμός με τη Γερμανία. Η χώρα της κυρίας Μέρκελ δεν θέλει επ’ ουδενί να διακινδυνεύσει τα πρωτεία της στην Ευρωζώνη, που οφείλονται πρωτίστως στα μεγάλα πλεονάσματα του εμπορικού της ισοζυγίου. Ιδίως σε μια εποχή ισχνών αγελάδων και μεγάλων δημοσιονομικών ανοιγμάτων. Η Γαλλία με τη σειρά της πιέζει τη Γερμανία να αφήσει χώρο στην αγορά της Ευρωζώνης και για τα δικά της προϊόντα.

Στην πρόκληση αυτή η Γερμανία απάντησε «μολών λαβέ». Γι’ αυτό σκλήρυνε τη στάση της σε κάθε τι που αφορά την Ευρωζώνη. Με αυτό το πνεύμα ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε πρότεινε την υιοθέτηση ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου (ΕΝΜ), υπό την κηδεμονία του οποίου «όλα τα μέλη της Ευρωζώνης πρέπει να επιστρέψουν το ταχύτερο δυνατό στην πιστή εφαρμογή του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης».

Όποιο δε από τα μέλη παραβεί τους κανόνες και ζητήσει βοήθεια, τότε πρέπει να υποστεί βαρύτατες ποινές: μεγάλα πρόστιμα, δραστικότατες περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες και στέρηση των δικαιωμάτων του εντός της Ευρωζώνης. Δεν είναι τυχαίο που το ΕΝΜ χαρακτηρίστηκε από έναν σχολιαστή των «Financial Times» (12.3) «θάλαμος βασανιστηρίων του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε».

Ραγδαία επιδείνωση

Μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα των αντιθέσεων και της ραγδαίας επιδείνωσης των οικονομικών συνθηκών στην Ευρωζώνη, ακόμη και η παροχή προς την Ελλάδα μιας διευκόλυνσης της τάξης των 25 δισ. ευρώ φαντάζει ανυπέρβλητο κόστος. Φυσικά, ακόμη κι αν δοθούν αυτά τα χρήματα, το πολύ πολύ να βγάλουν το Ελληνικό Δημόσιο έως τα τέλη Απρίλη.

Μετά τι γίνεται; Για να παραμείνει η διαδικασία πτώχευσης της Ελλάδας υπό την κηδεμονία της ζώνης του ευρώ, θα πρέπει η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία και οι άλλοι να βάλουν πολύ βαθιά το χέρι στην τσέπη. Σύμφωνα με την αυστριακή εφημερίδα «Der Courier» (11.3), το Παρίσι και το Βερολίνο υπολογίζουν ότι για να αποφύγει την επίσημη πτώχευση η Ελλάδα για φέτος θα χρειαστούν 55 δισ. ευρώ.

Στη Γερμανία αναλογούν 20 δισ. ευρώ και στη Γαλλία 10. Ενώ άλλες χώρες, όπως η Ολλανδία, θα πρέπει να συνεισφέρουν τα υπόλοιπα 25 δισ. ευρώ. Σύμφωνα πάντα με την ίδια εφημερίδα, η Μέρκελ εμφανίζεται να δίνει το ΟΚ για την ανάπτυξη του πακέτου παρέμβασης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας του Πάσχα, για να πιάσει τους κερδοσκόπους και τις αγορές στον ύπνο. Για γίνει αυτό, χρειάζονται δυο βασικές προϋποθέσεις:

1. Να αποδείξει μια ακόμη φορά ότι η Ελλάδα ξέρει να εξευμενίζει τις αγορές, όπως έγινε με το πακέτο μέτρων της 4ης Μαρτίου και μπόρεσε να αντλήσει 5 δισ. ευρώ με σχετικά υποφερτούς όρους. Αυτό τι σημαίνει στην πράξη; Ότι η κυβέρνηση οφείλει άμεσα να ανακοινώσει νέο πακέτο μέτρων, ώστε να βγει στην αγορά η χώρα από μόνη της και να πάρει όσο περισσότερα μπορεί από αυτά που χρειάζεται. Κι αυτό, για να καταβάλουν οι Ευρωπαίοι όσο λιγότερα γίνεται.

2. Να αποδεχτεί ένα επιπλέον «καπέλο» στο τρέχον επιτόκιο της αγοράς για τα χρήματα που θα προέλθουν ως ενίσχυση από τις χώρες της Ευρωζώνης. Ο υπουργός οικονομικών της Ολλανδίας Γιαν Κις ντε Γιάγκερ ήταν κατηγορηματικός όταν ζητούσε «μια δραστική πριμοδότηση επιπλέον του κόστους της χρηματοδότησης, έτσι ώστε να υπάρχει επίσης ένα κίνητρο για την Ελλάδα να αναχρηματοδοτείται διαμέσου των αγορών». (Bloomberg, 16.3).

Βέβαια, για το τι σόι μέτρα είναι αυτά που απαιτούν οι ευρωκρατούντες μπορεί να πάρει κανείς ιδέα από μια «μελέτη» του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής, που όλως τυχαίως δημοσιοποιήθηκε την επομένη του τελευταίου πακέτου μέτρων της κυβέρνησης. Καταρχάς το Κέντρο αυτό αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά λόμπι της Ε.Ε. και χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από την ίδια την Κομισιόν και τις γερμανικές τράπεζες. Δεν είναι τυχαίο ότι ιδέα αυτού του Κέντρου ήταν αρχικά το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο.

Στη «μελέτη», την οποία υπογράφει ο διευθυντής του Κέντρου Ντάνιελ Γκρος, αναφέρεται ειδικά για την Ελλάδα: «Τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα για να αποφύγει έναν φαύλο κύκλο τύπου Αργεντινής, διαρκώς υψηλότερων επιτοκίων και επιδεινούμενης οικονομικής κατάστασης; Ο μόνος δρόμος είναι... να γίνει η Ελλάδα περισσότερο ανταγωνιστική και έτσι να τονωθούν οι εξαγωγές. Αυτό μπορεί να κατορθωθεί μόνο με μια καθολική μείωση των μισθών (ή καλύτερα του εργατικού κόστους) στον ιδιωτικό τομέα τουλάχιστον 10% με 20%.

Μειώσεις στους μισθούς αυτής της τάξης θα αντιμετωπίσουν άγρια λαϊκή αντίσταση. Μπορούν να επιτευχθούν είτε στο τέλος μιας εξαιρετικά επώδυνης διαδικασίας, όταν η ανεργία θα έχει φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα, είτε μπορούν να επιβληθούν πολύ νωρίτερα ως αποτέλεσμα μιας υπερκομματικής εθνικής κυβέρνησης, όπου η κυβέρνηση, τα κόμματα της αντιπολίτευσης και οι κοινωνικοί εταίροι συμφωνούν πάνω σ’ αυτά που πρέπει να γίνουν υπό το φως των τωρινών συνθηκών.

Με αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα χρειάζεται μια εναρμονισμένη προσπάθεια σε εθνικό επίπεδο και όχι απλά μια κυβέρνηση που προωθεί μέτρα λιτότητας μέσα από το Κοινοβούλιο».

Ποιος θα αναλάβει τη διάλυση της πτωχευμένης χώρας;

Ο δρόμος που υποδεικνύει η παραπάνω «μελέτη» είναι μονόδρομος για τη διαχείριση της πτωχευμένης Ελλάδας. Προς το συμφέρον όχι φυσικά της ίδιας, αλλά των δανειστών της. Είναι τέτοιο το δημόσιο χρέος και τόσο το κόστος εξυπηρέτησης, ώστε είναι αδύνατο να συνεχίσει η χώρα να πληρώνει. Κι έτσι αυτό που οι δανειστές κερδοσκόποι και τοκογλύφοι δεν μπορούν, από ένα σημείο και μετά, να πάρουν σε ρευστό, ετοιμάζονται να το πάρουν σε είδος. Αυτό ονομάζουν ο Ντάνιελ Γκρος και οι όμοιοί του «ανάπτυξη» και «ανταγωνιστικότητα».

Το ερώτημα είναι μόνο υπό ποιο καθεστώς κηδεμονίας θα δρομολογηθεί. Υπό το καθεστώς κηδεμονίας της Ευρωζώνης ή του ΔΝΤ. Ποιος θα αναλάβει τη διάλυση της πτωχευμένης χώρας; Η Σκύλλα ή η Χάρυβδη;

Πάντως ο κ. Παπανδρέου μετά την επιστροφή από τη μεγάλη «μητέρα πατρίδα», δηλαδή τις ΗΠΑ, φαίνεται σαν να έχει υιοθετήσει την προσφυγή στο ΔΝΤ. Ήδη από τις ΗΠΑ έλεγε στους ομογενείς επιχειρηματίες ότι «το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο παραμένει στο τραπέζι, από πλευράς Ελλάδας, μέχρι τουλάχιστον την ημέρα της κρίσης», όπως τη χαρακτήρισε, εννοώντας την ημέρα που θα αποδειχθεί ότι η Ελλάδα δεν χρειάζεται το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Και αυτό, όπως ανέφερε, συμβάλλει και στην κινητοποίηση της Ευρώπης.

Ο πρωθυπουργός είπε επίσης ότι σε τυχόν προσφυγή της Ελλάδας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, όπως διαπιστώθηκε κατά τις συζητήσεις που είχε με αξιωματούχους του στην Ουάσιγκτον προχθές ο κ. Παπακωνσταντίνου, το Ταμείο θα ζητούσε από την Ελλάδα να πάρει τα μέτρα που ήδη πήρε. Η διαφορά, πρόσθεσε, θα ήταν ότι «το ΔΝΤ θα διέθετε και τα χρήματα με τόκους κοντά στο 1%, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα μπορούσε να δώσει χρήματα» (ΑΠΕ, 10.3).

Προφανώς για να εμπεδώσει ο κ. Παπανδρέου τον τρόπο που λειτουργεί το ΔΝΤ, επισκέφτηκε επίσημα την Ουγγαρία, η οποία, αν και μέλος της Ε.Ε., έχει τεθεί ήδη υπό την κηδεμονία του ΔΝΤ. Την ίδια ώρα άρχισαν να εμφανίζονται στην Ελλάδα δημοσιεύματα για το λεγόμενο «ουγγρικό πείραμα» και άλλα τέτοια, προσπαθώντας να προϊδεάσουν την κοινή γνώμη.

Το παραμύθι έχει ως εξής: Η Ουγγαρία, που χρεωκόπησε πέρυσι, αναγκάστηκε, αν και μέλος της Ε.Ε., να καταφύγει στο ΔΝΤ. Αυτό που υπέστη είναι μια δραστική λιτότητα και φαίνεται να μπαίνει ξανά σε αναπτυξιακό δρόμο. Βέβαια, όσοι λένε αυτά ξεχνούν κάποιες λεπτομέρειες:

* Καταρχάς η Ουγγαρία ήταν μια από τις πιο «ανταγωνιστικές» οικονομίες της Ευρωζώνης. Εμφανιζόταν ως ένα ακόμη «οικονομικό θαύμα» τύπου Ιρλανδίας. Αυτή μαζί με την Τσεχία αποτελούσαν, σύμφωνα με τους επίσημους κύκλους της Ε.Ε., τα κατεξοχήν πετυχημένα παραδείγματα «μεταβατικών οικονομιών», χωρίς μεγάλα ελλείμματα, χωρίς μεγάλα χρέη, έτοιμες να εισέλθουν πλησίστιες στην Ευρωζώνη.

* Για να το πετύχουν αυτό, ξεπούλησαν ό,τι είχαν και δεν είχαν. Δημιούργησαν ένα πρωτοφανές δίχτυ αποικιοκρατικών προνομίων για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, κυρίως για τις πολυεθνικές, με σκοπό να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις. Και όντως προσέλκυσαν κάθε είδους επενδύσεις.

* Τι απέγινε; Οι οικονομίες τους κατέρρευσαν εν μια νυκτί μαζί μ’ εκείνη της Κέλτικης Τίγρης, της Ιρλανδίας. Η κατεστραμμένη Ουγγαρία σύρθηκε στο ΔΝΤ, όπου της επιβλήθηκαν πολύ σκληρά μέτρα λιτότητας πάνω σε μισθούς και συντάξεις.

Πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι μέσες ακαθάριστες αποδοχές του εργαζόμενου στην Ουγγαρία ήταν πριν από την επέλαση του ΔΝΤ λίγο πάνω από το 38% των αντίστοιχων στην Ελλάδα. Ο κατώτερος μισθός έφτανε μόλις τα 270 ευρώ. Πάνω σ’ αυτές τις αποδοχές επιβλήθηκαν οι περικοπές του ΔΝΤ, που έφτασαν γύρω στο 20% με 30%. Όπως είναι φυσικό, η εξαθλίωση, η φτώχεια, η πείνα είναι το φυσικό επακόλουθο αυτής της πολιτικής.

Ο κεντροδεξιός Κάρλος Αντρές Πέρεζ, πρόεδρος της Βενεζουέλας την εποχή που κι αυτή η χώρα δοκίμασε τη θεραπεία του ΔΝΤ, έλεγε χαρακτηριστικά: «Οι πρακτικές του ΔΝΤ συνθέτουν έναν οικονομικό ολοκληρωτισμό, ο οποίος σκοτώνει όχι με σφαίρες, αλλά με την πείνα»...