Τι κόμμα είναι το ΚΚΕ;

Για τον προσυνεδριακό διάλογο του 18^ου συνεδρίου

Η ΓΓ του κόμματος σε πρόσφατη ομιλία της αναφερόμενη στο χαρακτήρα του ΚΚΕ διατύπωσε την άποψη ότι «δεν είμαστε ούτε σταλινικό, ούτε μπρεζνιεφικό, ούτε κόμμα του Λένιν. Άλλο πράγμα όταν λέμε λενινιστικό κόμμα, είναι το πώς επεξεργάστηκε ο Λένιν τη θεωρία του Κόμματος. Είμαστε Κομμουνιστικό Κόμμα, ούτε σταλινικό, ούτε λενινιστικό, ούτε τίποτε από αυτά. Τι θα πει σταλινικό; Αυτόν τον όρο τον χρησιμοποιεί ο αντίπαλος.» (Ρ. 6/11/08) Δεν γνωρίζω τι ακριβώς εννοούσε η ΓΓ. Όμως μια τέτοια δήλωση ότι το ΚΚΕ δεν είναι κόμμα λενινιστικό, δηλαδή κόμμα του Λένιν, είναι πρωτοφανής στα ιστορικά χρονικά. Μόνο στις παραμονές του 13^ου συνεδρίου είχε τολμήσει ο τότε ΓΓ του κόμματος, Γρ. Φαράκος, να προβεί σε δηλώσεις ότι το κόμμα δεν μπορεί να θεωρείται λενινιστικό, διότι ο Λένιν επεξεργάστηκε απλά μια θεωρία για το κόμμα, ενώ κάλλιστα το ΚΚΕ θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε κάτι άλλο. Την εποχή εκείνη οι δηλώσεις αυτές, ξεσήκωσαν πραγματική θύελλα μέσα στο κόμμα και οδήγησαν στη γνωστή διάσπαση με τους «ανανεωτές». Σήμερα δεν φαίνεται να ενοχλούν και πολλούς.

Όμως υπάρχει και κάτι άλλο. Που βασίζεται ο ισχυρισμός της ΓΓ ότι ο προσδιορισμός «σταλινικό κόμμα» είναι εφεύρημα του αντιπάλου; Προφανώς θα πρόκειται για παρανόηση. Γιατί είναι αδύνατον να μην γνωρίζει ότι το ΚΚΕ αυτοπροσδιοριζόταν ως «σταλινικό» και υπερηφανευόταν ως «κόμμα του Λένιν και του Στάλιν» στις δεκαετίες του ’30 και του ’40. Όποιος έχει αμφιβολίες μπορεί να κοιτάξει τα κομματικά ντοκουμέντα της εποχής. Μάλιστα την εποχή εκείνη το ίδιο το ΚΚΕ θεωρούσε επίσημα τον «σταλινισμό» ως αναπόσπαστο μέρος της ιδεολογίας του. Επρόκειτο μήπως για δάχτυλο του αντιπάλου;

Πότε το κόμμα έπαψε να αυτοπροσδιορίζεται ως «σταλινικό»; Όταν οι ίδιοι οι σοβιετικοί, το ίδιο το ΚΚΣΕ εμφάνισε έναν τεράστιο όγκο αποδείξεων για την καταπάτηση εκ μέρους του Στάλιν κάθε έννοιας σοσιαλιστικής νομιμότητας, που είχε ως αποτέλεσμα να οδηγηθεί το σοβιετικό κόμμα σε αληθινή σφαγή. Σύμφωνα με τα στοιχεία των ίδιων των σοβιετικών (βλέπε π.χ. αναφορές του 22^ου συνέδριου του ΚΚΣΕ) ένα στα τρία μέλη του ΚΚΣΕ την περίοδο 1936-1939 φυλακίστηκε, βασανίστηκε άγρια και εκτελέστηκε ή απλά «εξαφανίστηκε». Στο επίπεδο των στελεχών του κόμματος η αναλογία ήταν 3 στους 5. Από την πρώτη σοβιετική κυβέρνηση του Λένιν, με εξαίρεση τον Στάλιν, τον Νογκίν και το Λουνατσάρσκι που πρόλαβαν να πεθάνουν από φυσικά αίτια, όλοι οι υπόλοιποι εκτελέστηκαν ή δολοφονήθηκαν ως «αντεπαναστάτες». Ο πίνακας είναι ενδεικτικός της πολιτικής ξεκληρίσματος της ηγεσίας του κόμματος που ακολούθησε ο Στάλιν.

Όργανο	Σύνολο μελών περιόδου 1917-39	Εκτελέστηκαν ή «εξαφανίστηκαν»	% επί του συνόλου
Γραμματεία	27	15	55,5
Πολιτικό Γραφείο	34	17	50
Οργανωτικό Γραφείο	64	42	66
Σοβιετική κυβέρνηση (κομισάριοι και αναπληρωτές)	18	10	55,5
Κεντρική Επιτροπή (τακτικά μέλη)	71	49	70

ΠΗΓΗ: Συλλογή στοιχείων από το σοβιετικό περιοδικό Προβλήματα Ιστορίας του ΚΚΣΕ τεύχη 1962 και 1975.

Το 1934 συνήλθε το 17^ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ το οποίο αποτελούνταν από 1996 αντιπροσώπους. Από αυτούς μόνο οι 35 μπόρεσαν να επιβιώσουν δίχως να συλληφθούν έως το 18^ο συνέδριο (1939), ενώ πάνω από τους μισούς (1.108) βρήκαν τραγικό θάνατο στις φυλακές και τα κάτεργα της μυστικής αστυνομίας NKVD. Από τα 139 τακτικά και αναπληρωματικά μέλη της ΚΕ που εξέλεξε το 17^ο συνέδριο, τα 98 φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εξοντώθηκαν στη διετία 1937-38. Τι σόι κόμμα είναι αυτό όπου ο ΓΓ του εξοντώνει το 70% και πλέον της ΚΕ και διορίζει στις θέσεις των παλιών εκλεγμένων μελών πειθήνιους σ’ αυτόν ανθρώπους;

Μα καλά, όλοι αυτοί ήταν αντεπαναστάτες, πράκτορες και «εχθροί του λαού»; Εκείνη την εποχή και μόνο η τοποθέτηση ενός τέτοιου ερωτήματος κοινής λογικής, ήταν αρκετό για να οδηγήσει τον οποιοδήποτε στα υπόγεια της Λουμπιάνκα (αρχηγείο της NKVD). Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του Πάβελ Πέτροβιτς Πόστιτσεφ μέλος των μπολσεβίκων από το 1904, Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΣΕ από το 1930 και αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ από το 17^ο συνέδριο. Μετά από αφόρητες πιέσεις να καταδώσει σ/φους του «υπόπτους», αρνείται και επισκέπτεται τον Στάλιν για να του θέσει το εξής μοιραίο ερώτημα: «Γιατί συλλαμβάνουν Κομμουνιστές, τίμιους Σοβιετικούς πολίτες που ρίσκαραν τη ζωή τους στην παρανομία, στην Οκτωβριανή Επανάσταση, στα μέτωπα του Εμφυλίου Πολέμου, που έδωσαν τη δύναμη και τις ικανότητές τους στις ηρωικές ημέρες του Πρώτου Πεντάχρονου Πλάνου;» Μετά από αυτή τη συνάντηση ο Πόστιτσεφ απαλλάσσεται από όλα του τα καθήκοντα χωρίς καμιά επίσημη εξήγηση. Στις αρχές του 1938 το όνομά του σβήνεται από τη λίστα των αναπληρωματικών μελών του ΠΓ και ο ίδιος συλλαμβάνεται. Η τύχη του και ο τρόπος με τον οποίο τον εξόντωσαν έγιναν γνωστά μόλις τη δεκαετία του ’60. (Βλ. Μαριάγκιν, Πόστιτσεφ, Μόσχα, 1965)

Σαν τον Πόστιτσεφ εξοντώθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες κομμουνιστές. Όμως η μαζική σφαγή δεν περιορίστηκε μόνο στο σοβιετικό κόμμα, αλλά αγκάλιασε και την ΚΔ. Δεκάδες χιλιάδες κομμουνιστές που είχαν βρει καταφύγιο στην ΕΣΣΔ από τις διώξεις στην πατρίδα τους βρήκαν τραγικό τέλος στα χέρια της NKVD. Παράδειγμα ο Μπέλα Κουν, ο οποίος αρνήθηκε να καταρτίσει λίστα «υπόπτων» από το Ουγγρικό κόμμα, όπως του ζητήθηκε, απαντώντας ότι στις γραμμές των Ούγγρων κομμουνιστών δεν υπήρχαν προδότες. Συλλαμβάνεται το 1937 και δικάζεται εν κρυπτώ με την κατηγορία ότι σαν ηγέτης των σοβιέτ της Ουγγαρίας το 1919 οδήγησε την επανάσταση σε ήττα επειδή ήταν πράκτορας της Ρουμανικής μυστικής υπηρεσίας! Εκτελέστηκε σε άγνωστο μέρος το 1939. Την τύχη του ακολούθησαν Γερμανοί, Ιταλοί, Νορβηγοί, Φιλανδοί, Γάλλοι, κ.ά. κομμουνιστές. Ακόμη και Έλληνες, ανάμεσά τους δυο από τα ιδρυτικά μέλη του ΚΚΕ, Χαϊτάς και Ευτιχιάδης, που ακόμη και σήμερα γνωρίζουμε ελάχιστα για την τύχη τους. Στα Επίσημα Κείμενα του ΚΚΕ (τομ. 9^ος, σελ. 766) υπάρχει πλήρης κατάλογος των σ\φων που εξοντώθηκαν από τη μανία του Στάλιν.

Την εποχή εκείνη ένας κομμουνιστής είχε περισσότερες πιθανότητες να γλυτώσει από τα κάτεργα των ναζί και των φασιστών, παρά της NKVD. Έτσι γλύτωσε ο Ματίας Ράκοσι γιατί είχε προλάβει να τον συλλάβει το καθεστώς Χόρτι της Ουγγαρίας. Το ίδιο συνέβη με τους Τέλμαν και Ούλμπριχτ, που μετά την αποφυλάκιση τους από τους ναζί είχαν την προνοητικότητα να μην καταφύγουν στην ΕΣΣΔ του Στάλιν. Ο κατάλογος είναι κυριολεκτικά τεράστιος.

Όμως αυτό που οι ίδιοι οι σοβιετικοί θεώρησαν ως ίσως το πιο ειδεχθές έγκλημα του Στάλιν εναντίον της πατρίδας τους, ήταν η μαζική εξόντωση της αφρόκρεμας του κόκκινου στρατού στις παραμονές του πολέμου. Πάνω από 3.000 διοικητές του ναυτικού και 38.679 ανώτεροι αξιωματικοί του στρατού εκτελέστηκαν από τις 27/2/37 έως τις 12/11/38. Από τους 101 του γενικού επιτελείου, 91 συνελήφθησαν και πάνω από 80 εκτελέστηκαν ως «πράκτορες». Από τους 186 διοικητές μεραρχιών που διέθετε ο κόκκινος στρατός, οι 140 εξοντώθηκαν. Ο Ζούκοφ σε συνέντευξή του τη δεκαετία του ‘60, που δημοσιεύτηκε ολόκληρη δίχως τις παρεμβάσεις του λογοκριτή τη δεκαετία του ’80, έλεγε για τον Στάλιν: «Τον κατάστρεψε [τον κόκκινο στρατό]. Κατάστρεψε ολόκληρο το ανώτερο κλιμάκιο του στρατού. Μπήκαμε στον πόλεμο δίχως ανώτερους αξιωματικούς. Δεν υπήρχε κανείς… [Ο Τουχασέφσκι ήταν] ένας γίγαντας της στρατιωτικής σκέψης, ένα άστρο πρώτου μεγέθους στον στρατιωτικό στερέωμα της Πατρίδας.» (Ζναμιά, τ. 12, 1986). Ο σοβιετικός λαός και το κόμμα κατόρθωσε να επανορθώσει το έγκλημα αυτό του Στάλιν πληρώνοντας ένα πολύ βαρύ τίμημα με εκατομμύρια νεκρούς στον πόλεμο.

Πως όμως υποδέχτηκε ο εχθρός τις διώξεις του Στάλιν εκείνη την εποχή; Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ, Ντέιβις, επιδοκίμαζε τον Στάλιν και τις δίκες του γιατί έβγαζε τη Ρωσία από το «μπολσεβίκικο χάος», όπως έγραφε ο ίδιος σε έκθεσή του προς το Στέϊτ Ντιπάρτμεντ τον Ιούνιο του 1938. Ένας από τους πιο ορκισμένους εχθρούς της ΕΣΣΔ, ο Τσόρτσιλ τάχτηκε αμέσως με τον Στάλιν ενάντια στους «Κομμουνιστές της Παλιάς Φρουράς» και τα «φιλο-γερμανικά στοιχεία» στον κόκκινο στρατό (βλ. Ου. Τσόρτσιλ, The Gathering Storm, Βοστόνη, 1948, σελ. 288-89.)

Όμως εκείνους που χαροποίησε περισσότερο από κάθε άλλον η πολιτική διώξεων του Στάλιν ήταν τους ναζί, τους φασίστες και τους παλιούς τσαρικούς. Το όργανο των ναζί Φόλκισερ Μπεομπάχτερ (3/2/37) έγραφε: «Αν ο Στάλιν έχει δίκιο, η Ρωσική επανάσταση ήταν έργο μιας συμμορίας ειδεχθών εγκληματιών όπου υπήρχαν μόνο δύο έντιμοι άνθρωποι, ο Λένιν και ο Στάλιν. Ωστόσο για χρόνια αυτοί οι δύο κυβέρνησαν τη Ρωσία σε συνεργασία με αυτά τα καθάρματα.» Ο ίδιος ο Μουσολίνι σε άρθρο του στην φασιστική Πόπολο Ντιτάλια (5/3/38) αναρωτιόταν αν «βλέποντας κανείς την καταστροφή του Λενινιστικού συστήματος, μήπως ο Στάλιν έχει μετατραπεί μυστικά σε φασίστα.» Σε κάθε περίπτωση, συνέχιζε, «ο Στάλιν προσφέρει μια αξιοσημείωτη υπηρεσία στο φασισμό με το να εξοντώνει σε ευρύτατη έκταση τους εχθρούς του», δηλαδή τους μπολσεβίκους.

Τα όργανα των τσαρικών εμιγκρέδων υποδέχτηκαν με μεγάλη χαρά τις διώξεις συνθέτοντας ύμνους στο Μεγάλο Στάλιν γιατί «ξεριζώνει το εβραϊκό-μπολσεβίκικο μίασμα από τη μητέρα πατρίδα» και δημοσιεύοντας ειρωνικά ανέκδοτα όπως το παρακάτω:

– Τοκ, τοκ

 – Ποιος είναι;

 – Η NKVD.

 – Λάθος όροφο, οι κομμουνιστές είναι στον αποπάνω! (βλ. Άλεξ Ντε Γιονγκ, Stalin, Νέα Υόρκη, 1986, σελ. 344)

Ακόμη κι ο Κερένσκι έγραψε ότι αισθάνεται δικαιωμένος γιατί ύστερα από τόσα χρόνια αυτοί που ο ίδιος είχε επικυρήξει ως πράκτορες ξένων δυνάμεων, επιτέλους δικάζονται και εκτελούνται ως τέτοιοι. Και συνέχιζε γεμάτος ευγνωμοσύνη: «Ο Στάλιν στηρίζεται στην αυθόρμητη τάση για μια ελεύθερη ανθρώπινη ζωή στην πάλη του με τα αντιδραστικά απομεινάρια του Λενινιστικού-Οκτωβριανού έπους.» (Νόβαγια Ροσίγια, 8/3 και 15/9 του 1936.)

Το ΚΚΕ μετά απ’ όλα αυτά αποφάσισε ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να αυτοπροσδιορίζεται ως «σταλινικό κόμμα», ιδίως αν θέλει να είναι λενινιστικό κόμμα. Από κόμμα του Λένιν και του Στάλιν αποφάσισε να μείνει μόνο ως κόμμα του Λένιν. Κι έτσι αποκαθήλωσε το πορτρέτο του Στάλιν, που συνήθιζε να τοποθετεί δίπλα στους Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν. Ο ίδιος ο όρος «σταλινισμός» απέκτησε για το ΚΚΕ και δικαίως χαρακτήρα βαριάς μομφής που για δεκαετίες προσπαθούσε να αποποιηθεί. Σήμερα η ΚΕ φαίνεται να αντιστρέφει τους όρους προς μεγάλη χαρά κάποιων συνταξιούχων του μαοϊσμού που επιδιώκουν ετεροχρονισμένα να πάρουν τη ρεβάνς από το παλιό «χρουτσοφικό» και «μπρεζνιεφικό» ΚΚΕ, αλλά και από την ίδια την ιστορική αλήθεια που τους έχει καταδικάσει δεκαετίες τώρα στο περιθώριο της κοινωνίας, της πολιτικής και του κινήματος.

11/11/2008

Δημήτρης Καζάκης