Η ανάγκη για το κόμμα*

του Πιότρ Λαβρόφ

«Η φωνή του ενός είναι η φωνή κανενός», λεει μια αρχαία παροιμία και το άτομο που αντιμετωπίζει την κοινωνία μέσα απ’ την κριτική των κοινωνικών θεσμών και την επιθυμία να τους εμποτίσει με δικαιοσύνη, είναι φυσικά, σαν αδύναμη μονάδα, ασήμαντο. Κι όμως αυτά τα άτομα, με το να μετατραπούν σε υλική δύναμη που θέτει την κοινωνία σε κίνηση, έχουν γράψει ιστορία. Πως το πέτυχαν αυτό;…

Για να μην είναι εντελώς μόνο του ένα άτομο που αναλαμβάνει την πάλη ενάντια στους κοινωνικούς θεσμούς δεν έχει παρά να εκφράσει τις ιδέες του με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνουν κατανοητές: εάν είναι αληθινές, θα πάψει να είναι μόνο του. Θα αποκτήσει συντρόφους, ανθρώπους που μοιράζονται τις ίδιες ιδέες (ανάμεσα σε εκείνους των οποίων η σκέψη είναι η πιο καινοτόμα και ανοικτή). Του είναι άγνωστοι. Βρίσκονται διασκορπισμένοι και άγνωστοι μεταξύ τους. Αισθάνονται μόνοι και αδύναμοι μπροστά στο κακό που τους συνθλίβει. Ίσως όταν τους φτάσουν οι ιδέες που εξηγούν αυτό το κακό, να γίνουν ακόμη περισσότερο δυστυχείς. Παρόλα αυτά υπάρχουν παντού και όσο πιο αληθινές και πιο δίκαιες είναι οι ιδέες, τόσο περισσότεροι υπάρχουν. Αυτή είναι μια υλική δύναμη που είναι αόρατη, ακαθόριστη, δίχως να έχει ακόμη εκδηλωθεί στη δράση. Όμως παραμένει μια υλική δύναμη.

Για να μπορέσει αυτή η υλική δύναμη να εκδηλωθεί στη δράση, ένα παράδειγμα χρειάζεται. Για να αισθανθεί το άτομο ότι δεν είναι μόνο του θα πρέπει να γνωρίζει ότι και κάποιος άλλος όχι μόνο κατανοεί πόσο δυστυχής είναι και γιατί, αλλά ακόμη πιο πέρα παίρνει μέτρα ενάντια στο κακό. Όχι μόνο λόγια αλλά και πράξεις χρειάζονται. Ενθουσιώδεις, φανατικοί άνθρωποι χρειάζονται, οι οποίοι θα ρισκάρουν τα πάντα και είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τα πάντα. Μάρτυρες χρειάζονται, των οποίων ο θρύλος θα ξεπεράσει κατά πολύ την αληθινή τους αξία και την πραγματική υπηρεσία που πρόσφεραν. Ενεργητικότητα που ποτέ δεν είχαν, θα τους αποδοθεί. Οι καλύτερες ιδέες και τα καλύτερα συναισθήματα των οπαδών τους θα μπει στο στόμα τους. Για το πλήθος θα μεταβληθούν σε απρόσιτα, απίθανα ιδανικά. Όμως απ’ την άλλη ο θρύλος τους θα εμπνεύσει χιλιάδες με την ενέργεια που χρειάζονται για την πάλη. Τα λόγια που ποτέ δεν ξεστόμισαν, θα επαναλαμβάνονται συνεχώς – στην αρχή μισοκατανοημένα, αλλά κατόπιν όλο και πιο καλά κατανοημένα. Οι ιδέες που ποτέ δεν ενέπνευσαν το αρχικό ιδεατό ιστορικό πρόσωπο, θα ενσωματωθούν στην δουλειά των επόμενων γενεών σαν να τις έχουν εμπνευστεί απ’ αυτόν.

Ο αριθμός εκείνων που χάνονται δεν έχει σημασία: ο θρύλος θα τον πολλαπλασιάζει πάντα μέσα στα όρια του πιθανού. Και η ιστορία δείχνει ότι οι υπερασπιστές των κοινωνικών θεσμών, με αξιέπαινη ανιδιοτέλεια, παρέχουν πάντα εξ ιδίων αρκετούς κατακρεουργημένους ήρωες για τη λατρεία του πλήθους, σε επαρκείς αριθμούς ώστε να μπορέσουν εκείνοι που αντιτίθενται σε κάποιον κοινωνικό θεσμό να συμπληρώσουν το δικό τους μακρύ μαρτυρολόγιο. 

Σ’ αυτή τη φάση του αγώνα όσοι σκέφτονται με κριτικό τρόπο διαθέτουν ήδη μια πραγματική υλική δύναμη, αλλά είναι παντελώς σε αταξία. Μιας και στο μεγαλύτερο μέρος της ξοδεύεται μάταια, σε κάθε άδειο και ασήμαντο πραγματάκι που μόλις κτυπά στο μάτι. Άνθρωποι χάνονται για τα συμπτώματα του κακού, ενώ η ουσία του παραμένει αδιάβλητη. Τα βάσανα δεν μειώνονται αλλά πιθανά και να αυξάνονται, γιατί καθώς ο αγώνας εντείνεται η έχθρα μεταξύ των ανταγωνιστών αναπτύσσεται. Η διχόνοια και η πολυδιάσπαση εμφανίζεται στις ίδιες τις τάξεις των σταυροφόρων, γιατί όσο πιο φλογερός γίνεται ο αγώνας τους, τόσο πιο ζηλόφθονα παρακολουθεί ο ένας τον άλλο. Μιας και παρ’ όλη την ενεργητικότητα και τις θυσίες τους, τα αποτελέσματα είναι ασήμαντα. Η υλική δύναμη έχει φανερωθεί, αλλά σπαταλιέται άσκοπα. Παρόλα αυτά είναι τώρα μια υλική δύναμη που έχει αποκτήσει συνείδηση του εαυτού της.

Για να μην σπαταλιέται άδικα η υλική δύναμη πρέπει να οργανωθεί. Τα κριτικά σκεφτόμενα, ισχυρής θέλησης άτομα πρέπει να είναι αποφασισμένα όχι μόνο να παλέψουν, αλλά και να νικήσουν. Για τον σκοπό αυτό είναι αναγκαίο να κατανοηθούν όχι μόνο ο στόχος που πρέπει να επιδιωχθεί, αλλά και τα μέσα με τα οποία μπορεί να επιτευχθεί. Εάν ο αγώνας έχει ειλικρινή κίνητρα, εκείνοι που αντιμάχονται ξεπερασμένους κοινωνικούς θεσμούς θα περιλαμβάνουν όχι μόνο άτομα που παλεύουν στο όνομα των δικών τους παθών, τα οποία έχουν φτάσει να κατανοούν μέσα απ’ τις λέξεις και τις σκέψεις άλλων, αλλά επίσης άτομα που έχουν σκεφτεί διεξοδικά την κατάσταση πραγμάτων με κριτικό τρόπο. Θα πρέπει ο ένας να αναζητήσει τον άλλο. Θα πρέπει να ενωθούν (και να φέρουν τάξη και αρμονία στα σκόρπια στοιχεία της ιστορικής υλικής δύναμης που έχει έρθει στο προσκήνιο). Μόνο τότε η υλική δύναμη θα είναι οργανωμένη, η δράση της θα μπορεί να επικεντρωθεί σ’ έναν συγκεκριμένο σημείο, συγκεντρωμένη για έναν συγκεκριμένο λόγο. Ο στόχος της είναι πλέον καθαρά τεχνικός: να κάνει την μεγαλύτερη δουλειά με την μικρότερη σπατάλη ενέργειας. Η εποχή για ασυνείδητα βάσανα και όνειρα έχει περάσει. Η εποχή για ήρωες και φανατικούς μάρτυρες, για την κατασπατάληση της δύναμης και για μάταιες θυσίες, έχει επίσης περάσει. Η εποχή έχει έρθει για ψύχραιμους, συνειδητούς τεχνίτες, για καλά υπολογισμένα χτυπήματα και για ακλόνητη, υπομονετική δράση…

Κι έτσι το κόμμα οργανώνεται. Ο πυρήνας του αποτελείται από έναν μικρό αριθμό υψηλά ανεπτυγμένων, συνειδητών, δραστήριων ανθρώπων, για τους οποίους η κριτική σκέψη είναι αδιαχώριστη απ’ την πράξη. Γύρω τους βρίσκονται μέλη της διανόησης που είναι λιγότερο υψηλά ανεπτυγμένα. Όμως το πραγματικό θεμέλιο του κόμματος είναι οι αναπόφευκτοι σύμμαχοί του, τα κοινωνικά στρώματα που υποφέρουν από το κακό ενάντια στο οποίο το κόμμα έχει οργανωθεί για να αντιπαλέψει…

Τα άτομα που έχουν αναπτύξει την ικανότητα να σκέφτονται κριτικά, έχουν με τον ίδιο τρόπο αποκτήσει το δικαίωμα να αποτελέσουν φορείς της προόδου, το δικαίωμα να παλέψουν ενάντια σε ξεπερασμένους κοινωνικούς θεσμούς. Η πάλη αυτή είναι χρήσιμη και εύλογη. Ωστόσο τα άτομα είναι μόνο εν δυνάμει φορείς της προόδου. Θα μετατραπούν σε πραγματικούς φορείς μόνο όταν γίνουν ικανοί να συνεχίσουν τον αγώνα, όταν θα μπορέσουν να γίνουν από ασήμαντες μονάδες, μια συλλογική δύναμη, ένα όργανο σκέψης. Μόνο ένας δρόμος οδηγεί σ’ αυτό το σκοπό και οι αδιαμφισβήτητες αποδείξεις της ιστορίας δείχνουν προς τα εκεί.

---

* Το κείμενο του Ρώσου επαναστάτη Πιότρ Λαβρόφ (1823-1900) είναι αποσπάσματα από το «όγδοο γράμμα» που περιλαμβάνεται στη συλλογή του «Ιστορικά Γράμματα», η οποία εκδόθηκε για πρώτη φορά στα 1870. Η μετάφραση έγινε από την έκδοση, Peter Lavrov, Historical Letters, University of California Press, 1967, pp. 171-181.