Έτοιμοι για νέο γύρο κερδοσκοπίας

 15.4.2010

Του Δημήτρη Καζάκη

οικονομολόγου - αναλυτή

Με την απόφαση των κρατών - μελών της ευρωζώνης να υποσχεθούν 40-45 δισ. ευρώ, ώστε να μην αφήσουν την Ελλάδα να προχωρήσει σε επίσημη πτώχευση, φαίνεται να ηρέμησαν οι διεθνείς αγορές. Για μια ακόμη φορά ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση εμφανίστηκαν ενθουσιασμένοι με το αποτέλεσμα. Όμως το νέο θαύμα της «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης», τρίτο στη σειρά, δεν κράτησε αυτή τη φορά ούτε καν ένα 24ωρο. Τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων κινήθηκαν ελάχιστα προς τα κάτω, ενώ το πολύτιμο ευρώ ανατιμήθηκε οριακά σε σχέση με το δολάριο.

Στην πραγματικότητα αυτό που συνέβη ήταν ότι ολοκληρώθηκε ένας κύκλος επιθετικής κερδοσκοπίας με επίκεντρο όχι μόνο το ελληνικό χρέος, αλλά κυρίως το ευρώ. Ενώ τώρα βρισκόμαστε σε αναμονή ενός νέου κύκλου που αυτή τη φορά θα εκβιάσει τη χρησιμοποίηση του «μηχανισμού στήριξης» από την ευρωζώνη και το ΔΝΤ. Αυτό που οδήγησε στην εσπευσμένη παρέμβαση της ευρωζώνης δεν ήταν η «ευρωπαϊκή αλληλεγγύη» ούτε αυτή καθαυτή η προοπτική πτώχευσης της Ελλάδας, αλλά οι πιέσεις που δέχτηκε κυρίως το ευρώ.

Η αθρόα διάθεση τίτλων ελληνικού χρέους στη δευτερογενή αγορά, η οποία ξεκίνησε αμέσως μετά τις τελευταίες εκδόσεις του επταετούς και εικοσαετούς ομολόγου τη Μεγάλη Δευτέρα και τη Μεγάλη Τρίτη, έφτασε την προηγούμενη εβδομάδα σε αληθινό παροξυσμό. Αυτό ήταν που κατά κύριο λόγο εκτίναξε τα επιτόκια - spreads στα ουράνια. Από την κατάσταση αυτή άρχισαν να απειλούνται σοβαρά τα «μεγάλα πακέτα» ομολόγων που βρίσκονται στα χέρια των μεγάλων ευρωπαϊκών τραπεζών.

Αν η πορεία αυτή συνεχιζόταν, υπήρχε σοβαρός κίνδυνος να εξαναγκαστούν οι κύριοι κάτοχοι του ελληνικού χρέους στη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ελβετία και τη Γερμανία να πουλήσουν τους τίτλους τους στο 20%, ακόμη και στο 15% της ονομαστικής τους αξίας. Αυτός ήταν ο λόγος που πολλοί εκπρόσωποι Ευρωπαίων θεσμικών επενδυτών και ευρωπαϊκών τραπεζών άρχισαν να ζητούν εναγωνίως παρέμβαση από τους ηγέτες της ευρωζώνης.

Ταυτόχρονα οι αγορές, με πρώτους τους κερδοσκόπους, βρήκαν μια θαυμάσια ευκαιρία να εκβιάσουν τους ηγέτες της ευρωζώνης για να κάνουν ένα ακόμη βήμα πιο κοντά στην ενεργοποίηση του «μηχανισμού στήριξης». Να θυμηθούμε ότι αρχικά ούτε η Κομισιόν ούτε οι ηγέτες της ευρωζώνης ήθελαν να ξέρουν οτιδήποτε για «μηχανισμό στήριξης» της Ελλάδας.

Στις 29 Ιανουαρίου ο Αλμούνια, ο κατεξοχήν υπεύθυνος επίτροπος τότε, είχε δηλώσει ότι η ευρωζώνη δεν διαθέτει κανένα «σχέδιο Β» για να βοηθήσει την Ελλάδα. «Δεν υπάρχει ζήτημα διάσωσης της Ελλάδας» είχε δηλώσει κατά τη διάρκεια του ετήσιου Νταβός. «Η Ελλάδα δεν θα πτωχεύσει. Στην ευρωζώνη πτώχευση δεν υφίσταται». Όλα τα προβλήματα της χώρας θα λυθούν με βάση το «σχέδιο Α», δηλαδή τη «δημοσιονομική προσαρμογή» της χώρας.

Κοντά στην πτώχευση

Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Η Ελλάδα σχεδόν κάθε τρεις εβδομάδες βρίσκεται στα πρόθυρα της επίσημης πτώχευσης πιεσμένη από τις αγορές. Η εικόνα ισχύος της ευρωζώνης και του ευρώ έχει γίνει κομμάτια. Οι ευρωκρατούντες όχι μόνο αναγκάστηκαν να επινοήσουν «σχέδιο Β», κάτω από την πίεση των αγορών, αλλά και φρόντισαν να το εμφανίσουν ως «μηχανισμό στήριξης» της Ελλάδας. Και πάλι όμως οι αγορές δεν έμειναν ευχαριστημένες. Ζητούσαν να γίνει και το επόμενο βήμα: να ξεκαθαριστούν οι λεπτομέρειες του «μηχανισμού». Και το πέτυχαν.

Τις ημέρες της έξαλλης ανόδου των spreads μετά το Πάσχα, ο Μάικ Κραουτζμπέργκερ της BlackRock έλεγε στο EuroWeek (9.4):

«Κάποιο είδος προγράμματος είναι αναγκαίο γιατί, στα σημερινά επίπεδα, τα επιτόκια είναι τόσο υψηλά, που είναι αδύνατο να τα αντέξει η Ελλάδα... Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε ανακοινώσει ένα πιο λεπτομερές πρόγραμμα υποστήριξης τέσσερις εβδομάδες πριν, αυτό ίσως να ήταν αρκετό για κάμποσους επενδυτές να αγοράσουν ελληνικά ομόλογα...

Ωστόσο είναι καθαρό τώρα ότι είναι αναγκαίο ένα πρόγραμμα υποστήριξης και όχι μόνο προς όφελος της Ελλάδας. Χρειάζεται επ’ ωφελεία ολόκληρης της ευρωζώνης ως σύνολο. Αν η Ε.Ε. δεν βοηθήσει την Ελλάδα, οι επενδυτές δεν θα είναι τόσο πρόθυμοι να αγοράσουν τίτλους της Ισπανίας ή της Πορτογαλίας, ακόμη και με μεγαλύτερα spreads».

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε ότι η BlackRock ήταν από εκείνους τους κακούς κερδοσκόπους τους οποίους στις αρχές Φεβρουαρίου οι ηγέτες της ευρωζώνης είχαν στιγματίσει. Τότε η BlackRock είχε εμφανιστεί να παραιτείται από τα κερδοσκοπικά παιχνίδια με ελληνικούς τίτλους, παραδεχόμενη την ήττα της από το μέτωπο της «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης» ελληνικής κυβέρνησης και ευρωζώνης.

Σήμερα οι άνθρωποι της BlackRock όχι μόνο δεν έχουν ούτε κατά διάνοια παραιτηθεί, αλλά εμφανίζονται να επιβάλλουν και όρους. Μαζί τους και το βαρύ πυροβολικό των κερδοσκόπων, ο Τζορτζ Σόρος, ο οποίος στις 9.4 εμφανίστηκε κι αυτός να πιέζει τη Γερμανία υπέρ του δανεισμού της Ελλάδας με ευνοϊκά επιτόκια: «Αν η Γερμανία θα ήθελε να βρει έναν τρόπο... δανεισμού με ευνοϊκά επιτόκια, τα επιτόκια αγοράς θα υποχωρούσαν... Ελπίζω ότι η Γερμανία θα αντιληφθεί ότι μιλώντας για δανεισμό στο επίπεδο των επιτοκίων της αγοράς είναι λάθος φάρμακο. Θα έσπρωχνε την Ελλάδα στην άβυσσο».

Ο Σόρος, δυο ημέρες αργότερα, επανήλθε ακόμη πιο απειλητικός λέγοντας: «Είναι 50-50 οι πιθανότητες για τη διάλυση της ευρωζώνης. Η ζημιά που θα προκαλέσει αυτή η διάλυση είναι τόσο μεγάλη, ώστε νομίζω ότι, καθώς οι άνθρωποι θα την αντιλαμβάνονται, θα πάρουν αποστάσεις από τα πρόθυρά της... Όμως βρισκόμαστε ήδη στα πρόθυρα τώρα... πρέπει να βρεθεί μια λύση μέσα σε λίγες ημέρες». Κι όλα αυτά συμβαίνουν επειδή η Γερμανία επέμενε να δανείσει την Ελλάδα με τα υψηλά επιτόκια της αγοράς.

Εγγυητές οι κερδοσκόποι!

Αυτό που κάνει εντύπωση είναι ότι εγγυητές της ενότητας της ευρωζώνης και του ευρώ είναι τώρα πια οι πιο στιγματισμένοι κερδοσκόποι. Αντίθετα, εχθρός του ευρώ και της ευρωζώνης είναι η χώρα που τα επινόησε και αποτελεί μέχρι σήμερα το κύριο στήριγμά τους, η Γερμανία.

Η πίεση των επενδυτών και των κερδοσκόπων για να πείσουν τους ηγέτες της ευρωζώνης να κάνουν ένα ακόμη βήμα με τον «μηχανισμό στήριξης», δεν ήταν μόνο λεκτική ούτε περιορίστηκε στους ελληνικούς τίτλους. Η πίεσή τους αποδείχτηκε αποτελεσματική κυρίως μέσα από μια εντυπωσιακή επίθεση στο ίδιο το ευρώ, του οποίου η ισοτιμία με το δολάριο στις 10.4 έπεσε στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων 11 μηνών.

Το αποτέλεσμα ήταν η υπόσχεση προς την Ελλάδα για 30 δισ. ευρώ δανεισμό σε διμερή βάση από τις χώρες της ευρωζώνης και άλλα 10-15 δισ. ευρώ δανεισμό από το ΔΝΤ. Ωστόσο, η απόφαση των ηγετών της ευρωζώνης δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μια υπόσχεση. Κι αυτή θα ισχύσει «αν» το ζητήσει η Ελλάδα, «αν» το εγκρίνει η Κομισιόν και η ΕΚΤ και «αν» υπάρξει σύμφωνη γνώμη από τους εταίρους στη βάση της ομοφωνίας.

Με αυτόν τον τρόπο μπήκαμε αισίως σ’ έναν νέο γύρο επιθετικής κερδοσκοπίας, όπου οι αγορές έχουν ξεκαθαρίσει ότι θέλουν να δουν «φως» από τον «μηχανισμό στήριξης». Ο τρόπος είναι μόνο ένας: να εξαναγκάσουν την Ελλάδα να προσφύγει σ’ αυτόν, αφού εξαντλήσει κάθε δυνατότητα πρόσβασης σε δανεισμό από τις αγορές.

Ο «μηχανισμός στήριξης»

Γιατί όμως οι κερδοσκόποι και οι θεσμικοί επενδυτές των αγορών επιμένουν στην κινητοποίηση του «μηχανισμού στήριξης»; Οι λόγοι είναι πολλοί. Ο κύριος λόγος είναι ότι η λειτουργία του «μηχανισμού στήριξης» θα εξασφαλίσει την κερδοσκοπία με τίτλους χρέους σε υψηλά επιτόκια, χωρίς να κινδυνεύουν οι κερδοσκόποι από μια ξαφνική πτώχευση και στάση πληρωμών. Κι αυτό δεν αφορά μόνο την Ελλάδα.

Οι αγορές γνωρίζουν πολύ καλά ότι, από τη στιγμή που θα χρησιμοποιηθεί ο «μηχανισμός στήριξης» για την Ελλάδα, θα είναι πολύ δύσκολο να μη χρησιμοποιηθεί και για τις άλλες χώρες που βρίσκονται σε ανάλογη κατάσταση, όπως π.χ. την Πορτογαλία και την Ισπανία.

Έτσι δημιουργείται μια ιδανική ευκαιρία για κερδοσκοπία με ομόλογα και γενικά τίτλους χρέους των υπερχρεωμένων χωρών της ευρωζώνης με σχετικά υψηλά επιτόκια και με την εγγύηση ότι οι χώρες αυτές δεν θα πτωχεύσουν χάρη στον «μηχανισμό στήριξης», του οποίου το κόστος θα επωμιστούν κυρίως οι πιο πλούσιες και ανεπτυγμένες χώρες της ευρωζώνης, όπως είναι η Γαλλία και η Γερμανία.

Το ιδανικό λοιπόν για τις αγορές και τους κερδοσκόπους αυτή τη στιγμή είναι μια ευρωζώνη με περιφερειακές οικονομίες στο χείλος της χρεωκοπίας, με τον «μηχανισμό στήριξης» να εγγυάται ότι δεν θα πτωχεύσουν. Έτσι θα μπορούν με την ησυχία τους να τις λεηλατούν μέσα από το υψηλό κόστος δανεισμού, τα ποικίλα παράγωγα χρέους, τις συμφωνίες πάνω και κάτω από το τραπέζι, με το χρέος διαρκώς να αυξάνεται, χωρίς να κινδυνεύουν οι δανειστές από μια ξαφνική και απροσδόκητη πτώχευση και στάση πληρωμών. Αυτή είναι η λογική του «μηχανισμού στήριξης» που ζητούν οι αγορές.

Εκτός αυτού η δέσμευση από τον «μηχανισμό στήριξης» σημαντικών ποσών για διμερή δάνεια προς την Ελλάδα και τις άλλες χώρες που βρίσκονται σε αντίστοιχη κατάσταση θα υπονομεύσει ακόμη περισσότερο τη δημοσιονομική υπόσταση του ευρώ ακόμη και για χώρες σαν τη Γαλλία και τη Γερμανία. Αυτό θα το κάνει ακόμη πιο ευάλωτο σε επιθέσεις νομισματικής κερδοσκοπίας, στις οποίες ειδικεύονται επενδυτές όπως ο Τζορτζ Σόρος.

«Τα προβλήματα του ευρώ κάθε άλλο παρά έχουν ξεπεραστεί» αναφέρει σε σημείωμα προς τους πελάτες της η BNP Paribas του Λονδίνου στις 13.4, δυο μέρες μετά τα επίσημα πανηγύρια για την υπόσχεση των 45 δισ. ευρώ. «Το πιο πιθανό συνεχίζει να παραμένει ότι θα υπάρξει διάσωση και οι περιφερειακές χώρες της ευρωζώνης θα χρειαστεί να περάσουν μέσα από μια επώδυνη διαδικασία δημοσιονομικής και μισθολογικής προσαρμογής».

Το ευρωπαϊκό... καναρίνι

Και η Ελλάδα πού στέκεται ανάμεσα σε όλα αυτά; Η χώρα λειτουργεί σαν το «καναρίνι» των επενδυτών στην ευρωζώνη. Επιβιώνει μήνα με τον μήνα, από δανεισμό σε δανεισμό, έρμαιο των αγορών και των κερδοσκόπων. Λένε ότι γλίτωσε κι αυτή τη φορά την επίσημη πτώχευση. Και τι μ’ αυτό; Στο πλαίσιο της ΟΝΕ και του ευρώ η Ελλάδα έχει καταδικαστεί σε μια διαδικασία πτώχευσης - μη πτώχευσης, σε έναν αργό επιθανάτιο ρόγχο προς όφελος των τοκογλύφων δανειστών.

Μέσα από αυτή τη διαδικασία το λαϊκό εισόδημα, η εργασία, οι πόροι της οικονομίας ακόμη και η ακεραιότητα της χώρας έχουν ήδη τεθεί στη διάθεση των διεθνών αγορών και των εκπροσώπων τους. Αιχμάλωτη του χρέους, η χώρα έχει καταδικαστεί να πριμοδοτεί την κερδοσκοπία των αγορών μέσα από τη συντήρηση ενός μονοπωλιακά υψηλού κόστους δανεισμού. Η χώρα, με το υστέρημα του εργαζομένου, του ελευθεροεπαγγελματία και της μικρομεσαίας επιχείρησης, πληρώνει τη διεθνή τοκογλυφία χωρίς να μπορεί να ανασάνει.

Είναι χαρακτηριστικό αυτό που έγινε με την τελευταία έκδοση βραχυπρόθεσμων τίτλων εξάμηνης και δωδεκάμηνης διάρκειας. Παρά το «δίχτυ ασφαλείας», τον «μηχανισμό στήριξης» και ούτω καθεξής, τα επιτόκια υπερδιπλασιάστηκαν από την τελευταία φορά που το Δημόσιο βγήκε να δανειστεί με αντίστοιχους τίτλους. Συνολικά ο ΟΔΔΗΧ άντλησε 1,56 δισ. ευρώ. Υποβλήθηκαν δε προσφορές συνολικού ύψους 8,527 δισ. ευρώ. Στο έντοκο γραμμάτιο των 12 μηνών, το επιτόκιο ανήλθε στο 4,85%, από 2,20% στην προηγούμενη δημοπρασία της 12ης Ιανουαρίου. Ενώ τον Οκτώβριο του 2009 ήταν 0,91%. Η Γερμανία δανείζεται μέσω δωδεκάμηνων τίτλων με επιτόκιο της τάξης του 0,54%.

Η απόδοση στο έντοκο γραμμάτιο 6 μηνών διαμορφώθηκε στο 4,55%, έναντι 1,38% στη δημοπρασία του Ιανουαρίου. Ενώ τον Οκτώβριο του 2009 ήταν 0,59%. Η Γερμανία δανείζεται μέσω εξάμηνων τίτλων με επιτόκιο της τάξης του 0,42%. Την ίδια ώρα το επιτόκιο του 10ετούς ομολόγου για την Ελλάδα διαμορφωνόταν σε 6,62%.

Ένα άλλο εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό της δημοπρασίας ήταν ότι ο κύριος όγκος της προσφοράς προερχόταν από ελληνικές και κυπριακές τράπεζες, οι οποίες εξαργύρωναν μέρος των αποδόσεων από την καθαρά κερδοσκοπική άνοδο του Χρηματιστηρίου Αθηνών της Δευτέρας 12.4. Οι ξένοι επενδυτές γενικώς απείχαν. Τη Δευτέρα η PIMCO, ένας από τους μεγαλύτερους θεσμικούς επενδυτές κρατικών ομολόγων διεθνώς, ανακοίνωσε ότι δεν θα ξαναγοράσει ελληνικούς τίτλους, διότι θεωρεί ότι το υποσχετικό της ευρωζώνης για τα 45 δισ. ευρώ απέχει πολύ από το να αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο πτώχευσης της Ελλάδας.

Τα δεδομένα αυτά σημαίνουν ότι και η πόρτα του βραχυπρόθεσμου δανεισμού κλείνει για την Ελλάδα. Όπως ο μακροπρόθεσμος, έτσι κι ο βραχυπρόθεσμος έγινε από την άποψη του κόστους και της διαθεσιμότητας δανεισμού απροσπέλαστος για το ελληνικό Δημόσιο, το οποίο πρέπει να βρει άλλα 11 και πλέον δισ. ευρώ για να κλείσει τρύπες μέχρι τον Μάιο. Οι διεθνείς αγορές σπρώχνουν πλέον ανοιχτά στη χρησιμοποίηση του «μηχανισμού στήριξης» από την Ελλάδα. Κάτι που, εκτός όλων των άλλων, θα σημάνει και το άνοιγμα της πόρτας του ΔΝΤ.

Και η κυβέρνηση με τι ασχολείται; Τη στιγμή που ό,τι υπολόγιζε να εισπράξει από τα μέτρα περικοπών και μονόπλευρης λιτότητας έχει ήδη εξανεμιστεί από την άνοδο του κόστους δανεισμού, αυτή έχει επιδοθεί στην ταχύτατη προώθηση των «μεταρρυθμίσεων». Στην πολιτική αργκό της κυβέρνησης «μεταρρύθμιση» σημαίνει το ξεπούλημα των ασημικών της χώρας, είτε πρόκειται για υποδομές, δημόσια περιουσία, φυσικούς και οικονομικούς πόρους, κρατικές συμμετοχές κ.ο.κ., είτε για την ολοκληρωτική κατεδάφιση κάθε έννοιας κοινωνικού κράτους.

Ευτυχείς... εκτός ευρώ

Η κατάσταση στην ευρωζώνη είναι τόσο δύσκολη, αβέβαιη και ασταθής, το ίδιο το ευρώ λειτουργεί τόσο ασφυκτικά για τις οικονομίες των κρατών - μελών, ώστε αναγκάζει αρκετούς από τους θιασώτες του να επανεξετάσουν την αφοσίωσή τους σ’ αυτό. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Πολωνίας Σλάβομιρ Σκρζιπέκ, ο οποίος σκοτώθηκε στο πρόσφατο αεροπορικό δυστύχημα στο Σμολένσκ, όπου ξεκληρίστηκε κυριολεκτικά η πολιτική ηγεσία της Πολωνίας.

Ο Σκρζιπέκ, πριν φύγει για το μοιραίο ταξίδι του, έγραψε ένα άρθρο για τους «Financial Times» (το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα μετά τον θάνατό του στις 12.3), όπου εξηγούσε πόσο τυχερή στάθηκε η Πολωνία που δεν πρόλαβε να ενταχθεί στο ευρώ πριν από την πρόσφατη κρίση κι έτσι δεν ακολούθησε την πορεία των περιφερειακών οικονομιών της ευρωζώνης:

«Η Πολωνία είχε μια σχετικά καλή κρίση. Τον περασμένο χρόνο ήμασταν η μόνη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση που κατέγραψε οικονομική μεγέθυνση. Το πραγματικό ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Πολωνίας αυξήθηκε κατά 1,7% σε σύγκριση με μια μέση συρρίκνωση της Ε.Ε. κατά 4,2% και μειώσεις κατά περίπου 5% στη Γερμανία, τη Βρετανία και την Ιταλία.

Αυτόν τον χρόνο, καθώς η Ευρώπη μαστίζεται από την ανησυχία για το υπερβολικό ελληνικό χρέος, η πολωνική οικονομία προβλέπεται να μεγεθυνθεί κατά 2,7% και να επιταχύνει κατά 3% το 2011, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο... Ένας σοβαρός λόγος γι’ αυτό είναι ότι η Πολωνία, από τη στιγμή που δεν ανήκει στο ευρώ, μπόρεσε να επωφεληθεί από την ευελιξία της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ζλότι με τέτοιον τρόπο ώστε να βοηθηθεί η ανάπτυξη και να μικρύνει το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών χωρίς να εισαχθεί πληθωρισμός.

Η Πολωνία είναι υποχρεωμένη τελικά να υιοθετήσει το κοινό νόμισμα. Όμως η πρόσφατη εμπειρία – τόσο τα προβλήματα της ευρωζώνης όσο και οι δικές μας γενικά θετικές εμπειρίες έξω από αυτήν – μας κάνουν να αμφιβάλλουμε για το αν και κατά πόσο χρειάζεται να υπαχθούμε σύντομα σ’ ένα καθεστώς σταθερών ισοτιμιών ως προϋπόθεση για την είσοδό μας [στο ευρώ]. Η δεκαετής και πλέον εμπειρία των περιφερειακών μελών του ευρώ, που έχασαν δραστικά την ανταγωνιστικότητά τους, υπήρξε ένα σωτήριο μάθημα».