Η Ελλάδα απειλεί το ευρώ. Ολόκληρη η ευρωζώνη περνά στιγμές κρίσιμες λόγω της Ελλάδας. Η Γαλλία, η Γερμανία, η Βρετανία, η Ελβετία απειλούνται από την κατάσταση της Ελλάδας. Οι ίδιες οι παγκόσμιες αγορές κινδυνεύουν. Οι διεθνείς επενδυτικοί κύκλοι έχουν παγώσει και βυθίζονται στην αβεβαιότητα. Ακόμη και η παντοδύναμη Γουόλ Στριτ περνά πολύ δύσκολες στιγμές. Και για όλα αυτά φταίει η Ελλάδα. Οι τύχες της παγκόσμιας οικονομίας φαίνεται να κρέμονται από το έλλειμμα του ελληνικού κράτους. Κι έτσι όλοι μαζί οι ισχυροί της γης, από τις Βρυξέλλες και την ΕΚΤ έως την Ουάσινγκτον και το ΔΝΤ, μελετούν τρόπους να «διασώσουν» την ελληνική οικονομία. Βιάζονται να «σώσουν» τους Έλληνες από τον κακό τους εαυτό και από τη ζημιά που προξένησαν στην τόσο άψογη, άδολη και άρτια οργανωμένη παγκόσμια οικονομία του κεφαλαίου και των τραπεζών.
Εκεί δηλαδή που όλα πήγαιναν καλά για τις διεθνείς αγορές και είχαμε μπει στην περίφημη ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας μετά το κραχ του φθινοπώρου του 2008, βρέθηκε η Ελλάδα για να αντιστρέψει το κλίμα. Αν κάποιος πάρει στα σοβαρά όσα γράφονται και λέγονται από τη ντόπια και διεθνή διατεταγμένη δημοσιογραφία, δεν έχει παρά να πιστέψει ότι όλα περίπου τα δεινά που αντιμετωπίζουν το ευρώ και η παγκόσμια οικονομία σήμερα οφείλονται στην Ελλάδα και στους κακούς Έλληνες. Η οικονομική κρίση που ταλανίζει τη χώρα και την έχει οδηγήσει στη χρεωκοπία είναι αδύνατο να εξηγηθεί με πραγματικά γεγονότα. Είναι αδύνατο να τη γέννησε το ίδιο το σύστημα, η ίδια η αγορά και τα μονοπώλιά της, ο ίδιος ο τρόπος ανάπτυξης της χώρας που επιβλήθηκε βίαια με κύριο μοχλό την ΕΕ. Είναι αδύνατο να οφείλεται στις πολιτικές της πάλαι ποτέ «ισχυρής Ελλάδας» και του «ισχυρού ευρώ». Γι’ αυτό και οι αιτίες της πρέπει να αναζητηθούν βαθιά μέσα στον ψυχισμό του Έλληνα, στην ανατολίτικη νοοτροπία του, στο πόσο καλοπερασάκιας και τεμπέλης είναι, στην πεισματική του άρνηση να γίνει «Ευρωπαίος». Κι όταν όλα αυτά δεν είναι επαρκή για να πείσουν ακόμη και τους πλέον αφελείς, τότε υπάρχει σε πρώτη ζήτηση και η σκοτεινή συνωμοσία των κερδοσκόπων, που σαν τον κακό λύκο ελλοχεύουν για να διακορεύσουν τους ευπαθείς πλην τίμιους θεσμούς της αγοράς.
Αυτοί όμως που τα έχουν χάσει περισσότερο απ’ όλους είναι οι εξ επαγγέλματος απολογητές της αγοράς, του «ισχυρού ευρώ» και της πάλαι ποτέ «ισχυρής Ελλάδας». Ένας από αυτούς, ο κ. Γ. Στουρνάρας, πάλαι ποτέ πρωθυπουργικός σύμβουλος και σήμερα επιστημονικός διευθυντής του ΙΟΒΕ, βάλθηκε να επιβεβαιώσει το επώνυμό του ισχυριζόμενος τα εξής: «Η Ελλάδα, ευρισκόμενη στο μέσον της διεθνούς κρίσης, υφίσταται τις συνέπειές της. Η πρώτη παρατήρηση που μπορεί να κάνει κάποιος είναι ότι η συμμετοχή της στην Ευρωζώνη αποδεικνύεται ευεργετική: Όχι μόνο η Ελλάδα πέτυχε το δεύτερο υψηλότερο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρωζώνη τα τελευταία χρόνια, αλλά τώρα, εν μέσω της κρίσης, το ευρώ της παρέχει σημαντική προστασία: Χώρες εκτός Ευρωζώνης έχουν υποστεί τις αρνητικές συνέπειες της κρίσης με έναν ιδιαίτερα έντονο τρόπο όπως, π.χ. μεγάλες υποτιμήσεις και σημαντική μείωση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης. Η συμμετοχή όμως της Ελλάδας στην Ευρωζώνη δεν ήταν αρκετή για να προστατεύσει την ελληνική οικονομία από τη μεγάλη διεύρυνση των επιτοκιακών περιθωρίων δανεισμού (spreads) του δημοσίου και των τραπεζών.»1 Με άλλα λόγια, η Ελλάδα δεν έχει κανέναν λόγο να βρίσκεται σε κρίση, εκτός από το ότι βρίσκεται «στο μέσον της διεθνούς κρίσης» και «υφίσταται τις συνέπειές της». Μια χαρά πήγαινε η οικονομία και μάλιστα με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, μέχρις ότου ξαφνικά σκόνταψε στη διεθνή κρίση, που όπως φαίνεται κι αυτή προέκυψε μάλλον σαν αερόλιθος από το υπερπέραν. Όμως και πάλι η χώρα πρέπει να δοξάζει τον ύψιστο που βρίσκεται εντός της ευρωζώνης, γιατί έξω είναι πολύ χειρότερα Άλλωστε ό,τι κι αν συμβαίνει μέσα στην ευρωζώνη, όσες χρεωκοπίες, πτωχεύσεις, καταστροφές κι αν υποστούν οι χώρες-μέλη της, ό,τι κι αν χάσουν οι λαοί σε δικαιώματα, σε ανεξαρτησία, σε αξιοπρέπεια, προκειμένου να επιβιώσει το «ισχυρό ευρώ», είναι πάντα καλύτερα, διότι έξω είναι πολύ χειρότερα. Δεν πειράζει που δεν υπάρχει ίχνος λογικής σ’ αυτό το επιχείρημα, αρκεί που μας το διαβεβαιώνει ο κ. Στουρνάρας και μαζί του ένας ολόκληρος συρφετός εξ επαγγέλματος απολογητών.
Ο κόσμος, λοιπόν, δεν πρέπει να φοβάται. Η κρίση δεν είναι και τίποτε σοβαρό. Η Ελλάδα δεν κινδυνεύει από χρεωκοπία. Άλλωστε, θα μας σώσουν οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικάνοι. Να, μόνο η «συμμετοχή… της Ελλάδας στην Ευρωζώνη δεν ήταν αρκετή για να προστατεύσει την ελληνική οικονομία από τη μεγάλη διεύρυνση των επιτοκιακών περιθωρίων δανεισμού (spreads) του δημοσίου και των τραπεζών.» Εκεί βρίσκεται το όλο πρόβλημα, στα spreads του δημοσίου, που δεν του επιτρέπει να δανειστεί με λογικό κόστος. Και ποιοι φταίνε γι’ αυτό; Μα φυσικά αυτοί οι δόλιοι και μοχθηροί κερδοσκόποι, που ο κ. Τζ. Στίγκιλτζ ζήτησε, ως άλλος Άγιος Αυγουστίνος, να τιμωρηθούν αυστηρά! Μέχρι τότε ο Έλληνας εργαζόμενος πρέπει να μάθει να ζει χωρίς τον 14ο, τον 13ο και πιθανά τον 12ο μισθό, όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα στην Ιρλανδία μετά από επιταγή των Βρυξελλών. Πρέπει να μάθει να δουλεύει σαν υποζύγιο χωρίς κοινωνική ασφάλιση, χωρίς συλλογικές συμβάσεις και εργατικά δικαιώματα. Ο μικρομεσαίος πρέπει να μάθει να επιβιώνει με αρπαχτές, πνιγμένος στα χρέη μέσα σε μια αγορά που σβήνει. Ενώ ο ελληνικός λαός πρέπει να μάθει ότι η χώρα του δεν μπορεί να του ανήκει, μιας και έχει υποθηκευτεί ολόκληρη στους διεθνείς τραπεζίτες και στις αγορές. Πρέπει να μάθει, μαζί με τους άλλους λαούς της ΕΕ, να συμπεριφέρεται ως πιστός υπήκοος των Βρυξελλών, υπεξούσιος και υποτελής στους ισχυρούς εταίρους. Μόνο έτσι θα γίνει «πολίτης του κόσμου», όπως ακριβώς και οι 87 χιλιάδες Ιρλανδοί που έφυγαν τον τελευταίο μήνα από τη χώρα τους σε αναζήτηση καλύτερης τύχης. Μόνο έτσι μπορεί να αποκτήσει «ευρωπαϊκή συνείδηση». Μόνο έτσι μπορεί να έχει ΟΝΕ και «ισχυρό ευρώ».
Η χρεωκοπία της χώρας είναι γεγονός!
Υπάρχει, λοιπόν, ζήτημα χρεωκοπίας για την Ελλάδα; Όποιος δεν έχει τυφλωθεί ακόμη από την επίσημη προπαγάνδα γνωρίζει πολύ καλά ότι ολόκληρο το οικονομικό σύστημα της χώρας τελεί υπό καθεστώς χρεωκοπίας. Αυτή είναι η αλήθεια. Ήδη από τον Ιανουάριο του 2009 η παγκόσμια αγορά δανειακού κεφαλαίου έκλεισε για την Ελλάδα. Η Ελλάδα τότε κινδύνεψε να μην μπορεί να βρει αγοραστές για τα ομόλογα του χρέους της. Κι αυτό λόγω της συνολικής πτώσης των αγορών που ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2008. Προσωρινή διέξοδο από αυτό το αδιέξοδο έδωσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία δέχτηκε να πάρει από τις τράπεζες ως εγγύηση τα ομόλογα του ελληνικού δημοσίου και να τις χρηματοδοτήσει με πολύ χαμηλό επιτόκιο. Έτσι οι τράπεζες είχαν κίνητρο να αγοράσουν τα ομόλογα του ελληνικού δημοσίου με αυξημένο επιτόκιο (πάνω από 4%) προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν κατόπιν ως εγγύηση προς την ΕΚΤ για να δανειστούν απ’ αυτήν με 1% και λιγότερο.
«Στην αγορά κρατικών ομολόγων», σημείωνε πέρυσι η ειδησεογραφία, «στρέφουν τη ρευστότητά τους οι ελληνικές τράπεζες, προτιμώντας στη συγκυρία τις σίγουρες αποδόσεις του "ραντιέρη" παρά τον κίνδυνο των νέων χορηγήσεων σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, σε μια περίοδο μάλιστα καθίζησης της ζήτησης δανείων από... καλούς πελάτες. Εντός του τελευταίου διμήνου οι ελληνικές τράπεζες απορρόφησαν το μεγαλύτερο μέρος τετραετών ομολόγων ελληνικού δημοσίου, αθροιστικού ύψους 5,8 δισ. ευρώ, που διέθεσε μέσω ιδιωτικής τοποθέτησης το ελληνικό δημόσιο. Ταυτόχρονα απορρόφησαν περί το 30% όλων των εκδόσεων του Δημοσίου, συνολικού ύψους 29 δισ. ευρώ, από τις αρχές της χρονιάς.»2 Στις τράπεζες, αλλά και στα καταρρέοντα ασφαλιστικά ταμεία βρήκε η κυβέρνηση Καραμανλή τους αγοραστές που ήθελε. Με αυτόν τον απόλυτα κερδοσκοπικό και «ραντιέρικο» τρόπο μπόρεσε η Ελλάδα να ξεφύγει προσωρινά από το αδιέξοδο. Λέμε προσωρινά, διότι η άνοδος των επιτοκίων, που σήμερα αισίως έχουν φτάσει σχεδόν στο 7,5% με τάσεις υπέρβασής του, έκανε την ΕΚΤ να μην μπορεί πλέον να σηκώσει το βάρος αυτής της χαριστικής πολιτικής προς τις τράπεζες. Το κόστος χρήματος πλέον γι’ αυτήν έγινε δυσβάστακτο. Ιδίως σε μια εποχή έντονης αστάθειας του τραπεζικού συστήματος της ευρωζώνης και με αρκετές χώρες, όπως η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία, κοκ, να βρίσκονται σε κακά χάλια.
Αυτό που οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή είναι ότι η χρεωκοπία δεν επέρχεται μόνο όταν βγαίνουν επίσημα οι κυβερνώντες αναγγέλλουν το γνωστό από την εποχή του Χ. Τρικούπη «δυστυχώς, επτωχεύσαμεν». Η ιστορία αλλά και η διεθνής πρακτική διδάσκουν ότι το πότε και το πώς θα γίνει η επίσημη αναγγελία μιας χρεωκοπίας δεν εξαρτάται μόνο από την αντικειμενική κατάσταση, δηλαδή από την αδυναμία εξυπηρέτησης του χρέους, αλλά και από τα παιχνίδια κερδοσκοπίας που παίζονται με το κουφάρι της οικονομίας, καθώς και από τη διεθνή οικονομική και πολιτική συγκυρία. Ούτε η χρεωκοπία εξαρτάται από το αν και κατά πόσο θα βρίσκει το κράτος πηγές δανεισμού. Αυτό ίσως να επιδράσει στο πότε θα γίνει η επίσημη αναγγελία της, αλλά η αληθινή χρεωκοπία ισοδυναμεί με την αδυναμία να καλυφθούν οι υποχρεώσεις που προκύπτουν από το δανεισμό. Επομένως και μόνο το γεγονός ότι το κράτος χρειάζεται δανεικά για να ικανοποιήσει ακόμη και τις πιο στοιχειώδεις τρέχουσες υποχρεώσεις του είναι αρκετό για να μιλάμε για μια εκ των πραγμάτων χρεωκοπία. Κι αυτό ανεξάρτητα από το πότε ή το πώς η ΕΕ, το ΔΝΤ, οι τράπεζες, οι κερδοσκόποι και οι αγορές κρίνουν ότι τους συμφέρει να ανακοινώσουν την επίσημη πτώχευση της χώρας.
| Πίνακας 1: Εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους 2000-2009 (εκατ. ευρώ) | ||||||||
| | Τόκοι & χρεολύσια | Εξοφλήσεις βραχυ/σμων τίτλων | Σύνολο εξυπηρέτησης χρέους | Δημόσιο χρέος | % χρέους στο ΑΕΠ | % εξυπηρέτησης στα δημόσια έσοδα | % εξυπηρέτησης στις δημόσιες δαπάνες | % εξυπηρέτησης στο ΑΕΠ |
| 2000 | 22688 | 6342 | 29030 | 139184 | 114,5 | 77,3 | 66,0 | 21,3 |
| 2001 | 20946 | 2401 | 23347 | 145927 | 111,4 | 59,3 | 52,4 | 15,9 |
| 2002 | 28874 | 1303 | 30177 | 157018 | 111,1 | 73,5 | 65,0 | 19,3 |
| 2003 | 30041 | 2228 | 32269 | 182390 | 118,3 | 77,3 | 62,5 | 18,7 |
| 2004 | 27799 | 7631 | 35430 | 201244 | 120,4 | 78,8 | 61,2 | 19,1 |
| 2005 | 30066 | 5085 | 35151 | 215416 | 108,5 | 74,1 | 59,8 | 18,0 |
| 2006 | 26065 | 8091 | 34156 | 226218 | 105,7 | 65,1 | 56,3 | 16,2 |
| 2007 | 31923 | 24773 | 56696 | 239658 | 105,8 | 100,1 | 84,4 | 25,0 |
| 2008 | 37452 | 25674 | 63126 | 262071 | 109,6 | 104,5 | 84,2 | 26,4 |
| 2009 | 41340 | 35904 | 77224 | 298720 | 124,3 | 139,2 | 89,8 | 32,1 |
Έτσι μετατέθηκε το δημοσιονομικό αδιέξοδο της χώρας για τον επόμενο χρόνο, το 2010. Μόνο που μετατέθηκε με ακόμη πιο οξεία και αδιέξοδη μορφή. Ας δούμε τα στοιχεία. Μόνο το 2009 για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους δαπανήθηκαν πάνω από 41 δις ευρώ ως τοκοχρεολύσια (βλ. Πίνακα 1). Πράγμα που αντιστοιχεί στο 75% του συνόλου των δημοσίων εσόδων, στο 47% του συνόλου των δημοσίων δαπανών και στο 17% του ΑΕΠ της χώρας. Αν σ’ αυτά συνυπολογιστούν και οι εξοφλήσεις βραχυπρόθεσμων τίτλων, οι οποίες αφορούν κυρίως τίτλους Euro Commercial Paper (ECP) που εκδίδονται για ένα σύντομο χρονικό διάστημα –κατά μέσο όρο 182 ημέρες– και έχουν ως βασικό στόχο την άμεση άντληση «κεφαλαίου κίνησης», τότε οι συνολικές δαπάνες εξυπηρέτησης εκτινάσσονται σε δυσθεώρητα ύψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο για το 2009 οι εξοφλήσεις βραχυπρόθεσμων τίτλων έφτασαν κοντά στα 36 δις ευρώ. Έτσι το συνολικό κόστος εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους για το 2009 ξεπέρασε τα 77 δις ευρώ, όταν τα δημόσια έσοδα για την ίδια χρονιά δεν υπερβαίνουν ούτε καν τα 56 δις ευρώ. Έτσι, το συνολικό κόστος εξυπηρέτησης αντιστοιχεί πια σχεδόν στο 90% των δημοσίων δαπανών και στο 32% του ΑΕΠ της χώρας. Ποιος είναι αυτός που με σοβαρότητα μπορεί να υποστηρίξει ότι μια οικονομία –και μάλιστα τόσο αναιμική από παραγωγική άποψη όσο η οικονομία της Ελλάδας– είναι σε θέση να αντέξει μια τέτοια εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους;
Πώς είναι δυνατό να υπάρξει έστω και υποψία άλλης δημοσιονομικής πολιτικής, όσο ο κρατικός προϋπολογισμός και γενικά τα δημόσια οικονομικά βαρύνονται από αυτό το ανυπόφορο κόστος; Πόσο πρέπει να συρρικνωθούν οι δημόσιες δαπάνες για να γίνει δυνατή μια μερική έστω αποπληρωμή του χρέους; Για να καταλάβει κανείς πόσο εξωπραγματική είναι μια ουσιαστική μείωση του χρέους, αρκεί να αναφέρουμε μια πρόσφατη μελέτη της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών,3 η οποία εκτιμά ότι για να διατηρηθεί το δημόσιο χρέος στα σημερινά επίπεδα θα πρέπει η χώρα να παρουσιάσει ετήσιο δημοσιονομικό πλεόνασμα της τάξης του 5,4% κατά μέσο όρο για τα επόμενα πέντε χρόνια, 2,8% κατά μέσο όρο για την επόμενη δεκαετία, ή 1,5% κατά μέσο όρο για την επόμενη εικοσαετία. Κι αυτό μόνο και μόνο για να διατηρηθεί το χρέος στα σημερινά επίπεδα. Φυσικά οι συντάκτες της μελέτης θεωρούν τα σενάρια αυτά ανέφικτα και περιμένουν μια έκρηξη του δημόσιου χρέους που θα εκτινάξει τους τόκους από το 7-8% του ΑΕΠ σήμερα στο 25% μέχρι το 2040! Βέβαια με τέτοιες προβλέψεις είναι συζητήσιμο αν θα υφίσταται οικονομία για να μπορεί να πληρώσει αυτούς τους τόκους.
Η προοπτική πραγματικής μείωσης του δημόσιου χρέους δεν υφίσταται σε κανένα από τα σενάρια «διάσωσης» που επεξεργάζονται σήμερα η ΕΕ και το ΔΝΤ για την ελληνική οικονομία. Μάλιστα οι Βρυξέλλες εκτιμούν ότι το 2011, μετά το αίσιον πέρας του «προγράμματος σταθερότητας», το δημόσιο χρέος θα έχει σκαρφαλώσει στο 135% του ΑΕΠ. Ενώ έως το 2013 θα έχει υπερβεί το 150%. Μόνο που ένα τέτοιο χρέος θα έχει εκτινάξει τις ετήσιες δαπάνες εξυπηρέτησής του τουλάχιστον στα 46 δις ευρώ σε τοκοχρεολύσια και στα 38 δις ευρώ σε εξοφλήσεις βραχυπρόθεσμων τίτλων. Με άλλα λόγια, το σύνολο των ετήσιων δαπανών εξυπηρέτησης θα φτάσει να ξεπερνά το 35% του ΑΕΠ της χώρας. Κι όλα αυτά χωρίς να έχει συνυπολογιστεί η εκτίναξη του κόστους δανεισμού, το οποίο πέρσι σχεδόν διπλασιάστηκε και φέτος έχει ήδη τριπλασιαστεί σε σύγκριση με το 2008, χωρίς κανείς να γνωρίζει μέχρι πού μπορεί να φτάσει.
Η αλήθεια είναι ότι όσοι μισθοί κι αν περικοπούν, όσο κι αν λεηλατηθεί το λαϊκό εισόδημα, όσο κι αν ξεπουληθεί η χώρα στις διεθνείς αγορές, όχι μόνο είναι πρακτικά αδύνατο να αναχαιτιστεί το δημόσιο χρέος και η διαρκώς ογκούμενη εξυπηρέτησή του, αλλά οδηγούμαστε με μαθηματική βεβαιότητα σε μεγαλύτερη έξαρση. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη διετία της «δημοσιονομική προσαρμογής» 2010 και 2011 το ελληνικό δημόσιο θα χρειαστεί σχεδόν 90 δις ευρώ μόνο για τοκοχρεολύσια, όταν τα προϋπολογιζόμενα δημόσια έσοδα αναμένεται να φτάσουν τα 134 δις ευρώ. Πώς είναι δυνατόν να μιλά κανείς για αποφυγή της χρεωκοπίας όταν με το «καλημέρα σας» πρέπει να πληρώσει στους δανειστές του το 67% των προσδοκώμενων εσόδων του; Και άρα τι νόημα έχουν οι «θυσίες» που καλούνται η χώρα και ο λαός της να υποστούν για να βγούμε δήθεν από την οικονομική κρίση;
Η ΕΕ, όπως και το ΔΝΤ, δεν ενδιαφέρεται να ξεπεράσει την οικονομική κρίση η Ελλάδα, αλλά να προστατεύσει αφενός το ευρώ και αφετέρου τους κερδοσκόπους κατόχους των τίτλων του ελληνικού χρέους. Τα μέτρα που επιβάλλονται έχουν ως πρώτο και κύριο σκοπό να εξασφαλίσουν ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει απρόσκοπτα να πληρώνει τους δανειστές της, ακόμη κι αν χρειαστεί να ξεπουληθούν ολόκληρη η χώρα και ο λαός της. Πρόκειται για έναν αληθινό φόρο αίματος στο βωμό των διεθνών κερδοσκόπων και τοκογλύφων. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο τα τοκοχρεολύσια που έχει καταβάλει το ελληνικό δημόσιο για τη δεκαετία 2000-2009 ανέρχονται στα 297 δις ευρώ! Με άλλα λόγια, το ελληνικό δημόσιο έχει προεξοφλήσει ήδη ολόκληρο σχεδόν το σημερινό δημόσιο χρέος του που ανέρχεται στα 298 δις ευρώ για το 2009! Κι όλα αυτά δίχως να έχουμε συνυπολογίσει τις εξοφλήσεις των βραχυπρόθεσμων τίτλων για την ίδια περίοδο. Σ’ αυτή μόνο τη δεκαετία, ενώ το ελληνικό δημόσιο πληρώνει κατά μέσο όρο το 24% του ετήσιου καθαρού διαθέσιμου εισοδήματος της χώρας για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους, αυτό όχι μόνο δεν συγκρατήθηκε, αλλά εκτινάχθηκε κατά 159 δις ευρώ, δηλαδή υπερδιπλασιάστηκε σε σχέση με το 2000!
| Πίνακας 2: Δημόσιες δαπάνες και έσοδα, 2007 (% ΑΕΠ) | ||
| | Συνολικά Δημόσια Έσοδα | Συνολικά Δημόσια Έξοδα |
| ΕΕ-27 | 44,9 | 45,8 |
| Ευρωζώνη | 45,7 | 46,3 |
| Σουηδία | 56,0 | 52,6 |
| Δανία | 55,6 | 50,8 |
| Γαλλία | 49,9 | 52,6 |
| Φιλανδία | 52,9 | 47,5 |
| Βέλγιο | 48,7 | 48,9 |
| Αυστρία | 47,5 | 48,2 |
| Ιταλία | 46,6 | 48,5 |
| Ουγγαρία | 44,6 | 50,1 |
| Ολλανδία | 46,3 | 45,9 |
| Κύπρος | 47,2 | 43,9 |
| Πορτογαλία | 43,1 | 45,8 |
| Γερμανία | 43,9 | 43,8 |
| Σλοβενία | 43,2 | 43,3 |
| Ηνωμένο Βασίλειο | 40,9 | 43,7 |
| Ελλάδα | 40,2 | 43,3 |
| Μάλτα | 40,7 | 42,5 |
| Τσεχία | 40,8 | 42,4 |
| Πολωνία | 40,4 | 42,4 |
| Ισπανία | 41,0 | 38,8 |
| Βουλγαρία | 41,2 | 37,8 |
| Λουξεμβούργο | 40,5 | 37,5 |
| Λετονία | 38,0 | 38,0 |
| Ιρλανδία | 36,7 | 36,4 |
| Σλοβενία | 34,7 | 36,9 |
| Ρουμανία | 34,4 | 36,9 |
| Εσθονία | 36,9 | 33,7 |
| Λιθουανία | 34,3 | 35,6 |
| Νορβηγία | 58,5 | 41,0 |
| Ισλανδία | 48,3 | 43,1 |
| Πηγή: Eurostat, Yearbook, 2009 | ||
Πώς φτάσαμε μέχρις εδώ;
Πέρα από τους δικομματικούς σικέ καυγάδες, η πιο συνηθισμένη δικαιολογία που ακούγεται για τις ευθύνες της σημερινής κατάστασης είναι ότι φταίει το σπάταλο και διεφθαρμένο κομματικό κράτος. Μόνο που το ίδιο κράτος υπάρχει από συστάσεως ελληνικού έθνους. Το ίδιο διεφθαρμένο, το ίδιο κομματικό και σπάταλο. Τι συνέβη όμως και σήμερα έχουμε οδηγηθεί στη χρεωκοπία; Στο ερώτημα αυτό πρωτίστως όσοι πρωταγωνίστησαν δεκαετίες τώρα στο να διαφθείρουν ακόμη περισσότερο το κράτος και να το μετατρέψουν ανοιχτά σε κομματικό φέουδο ξεσπούν σε κραυγές για τις πελατειακές σχέσεις, για το μεγάλο και υπερβολικά σπάταλο κράτος. Κι όλα αυτά για να καταλήξουν τελικά ότι ολόκληρο το πρόβλημα επικεντρώνεται στις αποδοχές των δημοσίων υπαλλήλων και τις υπερβολικές δαπάνες του δημοσίου.
Η αλήθεια είναι διαφορετική. Παρά τον παρασιτικό, διεφθαρμένο, σπάταλο και ριζικά αντικοινωνικό χαρακτήρα του κράτους, το μέγεθός του, οι δαπάνες του αλλά και τα ελλείμματά του δεν επαρκούν για να δικαιολογήσουν την χρόνια έξαρση του δημόσιου χρέους. Καταρχάς, το μέγεθος του δημοσίου στη χώρας μας όχι μόνο δεν είναι μεγαλύτερο από τις άλλες χώρες της ΕΕ και της Ευρωζώνης, αλλά σε σχέση με τις περισσότερες είναι μικρότερο (βλ. Πίνακα 2). Ακόμη και οι περιβόητοι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων, αν συγκριθούν ως ποσοστό του ΑΕΠ της χώρας με τους αντίστοιχους μισθούς των άλλων χωρών-μελών της ΕΕ και της Ευρωζώνης, θα διαπιστώσουμε ότι βρίσκονται περίπου στον μέσο όρο. Έτσι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, οι συνολικές απολαβές των δημοσίων υπαλλήλων στην Ελλάδα για το 2007 βρίσκονταν στο 10,6% του ΑΕΠ της χώρας, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ των 27 ήταν στο 10,8% και της Ευρωζώνης στο 11% του ΑΕΠ.
| Πίνακας 3: Κατανομή Προστιθέμενης Αξίας | |||||||||
| | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
| Επιχειρηματικό κέρδος ως % στην προστιθεμένη αξία | |||||||||
| ΕΕ (27) | 36,9 | 36,9 | 36,7 | 37,0 | 37,7 | 38,1 | 38,7 | 38,7 | 38,2 |
| Ευρωζώνη (16) | 37,8 | 38,3 | 38,2 | 38,2 | 38,7 | 38,9 | 39,2 | 39,6 | 38,9 |
| Ελλάδα | 55,9 | 57,8 | 54,3 | 56,2 | 57,9 | 57,9 | 59,4 | 59,4 | 59,5 |
| ΗΠΑ | 26,1 | 25,4 | 25,8 | 26,4 | 28,1 | 29,4 | 30,4 | 29,3 | 28,7 |
| Επιχειρηματικές επενδύσεις σαν % στην προστιθέμενη αξία | |||||||||
| ΕΕ (27) | 23,0 | 22,5 | 21,8 | 21,3 | 21,1 | 22,1 | 22,6 | 23,2 | 23,1 |
| Ευρωζώνη (16) | 23,1 | 22,4 | 21,6 | 21,2 | 21,3 | 21,9 | 22,6 | 23,3 | 23,1 |
| Ελλάδα | 20,1 | 20,2 | 21,5 | 21,3 | 19,9 | 19,6 | 20,1 | 19,8 | 17,6 |
| ΗΠΑ | 17,8 | 17,0 | 14,9 | 14,7 | 14,4 | 15,2 | 16,0 | 16,5 | 17,0 |
| Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων National Accounts, Eurostat, USA. | |||||||||
Η αλήθεια για το χρέος βρίσκεται πιο βαθιά. Η χώρα οδηγήθηκε συστηματικά στη χρεωκοπία όχι μέσα από κάποια σκοτεινή συνωμοσία κερδοσκόπων, αλλά ως λογικό και αναπόφευκτο αποτέλεσμα ενός πολύ συγκεκριμένου τρόπου εξαρτημένης καπιταλιστικής ανάπτυξης. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 επιβλήθηκε στη χώρα ένα καταστροφικό μοντέλο «εξωστρεφούς» ανάπτυξης, ανοιχτό στις πιο ασύδοτες και μονοπωλιακές δυνάμεις των διεθνών αγορών. Ανοχύρωτη η χώρα και κλειδωμένη στον αυτόματο πιλότο της ΕΕ, οικοδόμησε μια παρασιτική οικονομία που αποτέλεσε και αποτελεί παράδεισο κερδοφορίας για το μεγάλο κεφάλαιο. Θα αναφέρουμε χαρακτηριστικά ότι το μερίδιο του επιχειρηματικού κέρδους (πλην των τραπεζών) στην ετήσια προστιθέμενη αξία των ΗΠΑ κυμάνθηκε την τελευταία δεκαετία γύρω στο 28%, στην Ευρωζώνη κατά μέσο όρο στο 37%, ενώ στην Ελλάδα ξεπέρασε το 57%! (βλ. Πίνακα 3) Κι όχι μόνο αυτό. Η Ελλάδα για σχεδόν ολόκληρη την τελευταία δεκαετία σημείωσε ύψος ρεκόρ επιχειρηματικών κερδών ως μερίδιο στην προστιθέμενη αξία, σε σύγκριση με όλες τις χώρες της ευρωζώνης και της ΕΕ των 27, με τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Ιρλανδία, την Ουγγαρία, την Τσεχία, κοκ να έπονται. Πρόκειται για κερδοφορία επιπέδου «μπανανίας».
| Πίνακας 4: Συνοπτικά στοιχεία ΑΕ & ΕΠΕ, 2006 (εκατ. ευρώ) | ||
| | Ενεργητικό | Κύκλος Εργασιών |
| Α. Μη χρηματοπιστωτικός τομέας | 243.430 | 169.854 |
| Β. 300 Μεγαλύτερες επιχειρήσεις εκτός τραπεζών | 107.848 (44,3) | 90.500 (53,3) |
| Γ. Τράπεζες | 309.966 | 15.857 |
| Α % ΑΕΠ | 115,7 | 80,7 |
| Β % ΑΕΠ | 51,2 | 43,0 |
| Γ % ΑΕΠ | 147,3 | 7,5 |
| Πηγή: ICAP, Ελληνικός Οικονομικός Οδηγός, 2008 | ||
Η κερδοφορία αυτή στην Ελλάδα είναι εντυπωσιακά δυσανάλογη με τις επιχειρηματικές επενδύσεις, οι οποίες σε όλη την τελευταία δεκαετία παρουσιάζουν πτωτική τάση ως μερίδιο στην προστιθέμενη αξία και δεν πλησίασαν ποτέ ούτε καν στο μισό του αντίστοιχου μεριδίου των επιχειρηματικών κερδών. Την ίδια ώρα που στην Ελλάδα η αποζημίωση της εργασίας κυμάνθηκε την ίδια περίοδο στο 35%, ενώ στην Ευρωζώνη στο 55%!
Ένας από τους βασικούς πυλώνες της κερδοφορίας αυτού του ύψους είναι η ιδιαίτερα μεγάλη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση, η οποία έχει οδηγήσει σε κάθε είδους μονοπωλιακή ένωση, καρτέλ και τραστ στην οικονομία. Χαρακτηριστικός είναι ο Πίνακας 4, ο οποίος δίνει τα συνοπτικά στοιχεία για τις ΑΕ και ΕΠΕ, οι οποίες αποτελούν μόλις το 13% του συνόλου των επιχειρήσεων που υποβάλλουν φορολογική δήλωση. Το συνολικό ενεργητικό αυτών των επιχειρήσεων (πλην χρηματοπιστωτικών) υπερβαίνει το ΑΕΠ της χώρας, ενώ ο τζίρος τους ξεπερνά αντίστοιχα το 80%. Έντονη συγκέντρωση υπάρχει και ανάμεσα στις ΑΕ & ΕΠΕ, όπου οι 300 μεγαλύτερες (μη χρηματοπιστωτικές) επιχειρήσεις συγκεντρώνουν το 44,3% του συνολικού ενεργητικού και το 53,3% του συνολικού κύκλου εργασιών (τζίρου). Μόνες τους αυτές οι 300 επιχειρήσεις διαθέτουν ενεργητικό που ισοδυναμεί με το 51,2% του ΑΕΠ της χώρας και πραγματοποιούν αντίστοιχα τζίρο ίσο με το 43%. Για να γίνει ακόμη πιο κατανοητή η έκταση της υπερσυγκέντρωσης αξίζει να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της φορολογίας των νομικών προσώπων για το 2008 από ένα σύνολο 213.468 επιχειρήσεων που υπέβαλαν φορολογική δήλωση σε μόλις 247 από αυτές αντιστοιχεί το 54,2% των δηλωμένων φορολογητέων κερδών.
Με δεδομένο ότι ο ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου βρίσκεται γύρω στο 22% του ΑΕΠ, τότε για κάθε 1.000 ευρώ επιχειρηματικής επένδυσης στην πραγματική οικονομία χρειάζεται να δεσμευτούν πόροι άνω των 5.200 ευρώ. Η τρομακτική αυτή δέσμευση πόρων της οικονομίας από ένα κύκλωμα μονοπωλιακών επιχειρήσεων που νέμεται μονοπωλιακά υπερκέρδη έχει κάνει ασύμφορες τις ιδιωτικές επενδύσεις ακόμη και στην πραγματική οικονομία. Και όχι μόνο αυτό. Αυτή η συγκέντρωση πόρων και μέσων σε μονοπωλιακή βάση συνοδεύεται και από την υποθήκευσή τους στις τράπεζες. Έτσι είχαμε μια πραγματική εκτίναξη του ενεργητικού των τραπεζών από το 143,7% του ΑΕΠ το 2000 στο 184,6% το 2009.
Για να στηριχθεί λοιπόν η κερδοφορία του κεφαλαίου και να διατηρήσει αυτά τα εξωφρενικά επίπεδα μέσα σε μια χειμαζόμενη οικονομία, στην οποία η αγοραστική δύναμη και η παραγωγική ικανότητα της εγχώριας αγοράς συμπιέζονταν διαρκώς, χρειάστηκε η εκρηκτική επέκταση του δανεισμού. Και μάλιστα σ’ όλα τα επίπεδα. Έτσι φτάσαμε σήμερα το μέσο νοικοκυριό να χρωστά το 70% του διαθέσιμου εισοδήματός του, οι τράπεζες να έχουν εξωτερικό χρέος που ξεπερνά το 52% του ΑΕΠ της χώρας και το δημόσιο χρέος να βρίσκεται στα ύψη. Όλα αυτά ήταν το αναγκαίο αποτέλεσμα ενός ολόκληρου τρόπου ανάπτυξης, που υπέταξε τη χώρα σε μια πλασματική (κυρίως δανειακή) επέκταση της εσωτερικής ζήτησης, η οποία στηρίχθηκε κυρίως στα εξής:
Πρώτο, στην αναγωγή ενός ολόκληρου συστήματος αγυρτείας και απάτης σε βασικό μοχλό της οικονομίας, μέσα από την προνομιακή ενίσχυση της κερδοσκοπίας στις χρηματαγορές, στην πιστωτική και χρηματιστική αγορά.
Δεύτερο, στην έκρηξη του ιδιωτικού και δημόσιου χρέους σε επίπεδα πρωτοφανή για τα εισοδηματικά δεδομένα της χώρας.
Τρίτο, στη ραγδαία καταναλωτική επέκταση του κράτους μέσα από την πολιτική προμηθειών, την εκποίηση δημόσιας περιουσίας, τις ιδιωτικοποιήσεις, τα «μεγάλα έργα» και τα γνωστά «κοινοτικά πλαίσια στήριξης».
Τέταρτο, στην υπερδιόγκωση του τομέα μη παραγωγικών υπηρεσιών, ιδιαίτερα του εμπορίου και της χρηματοπιστωτικής αγοράς, εις βάρος της παραγωγικής βάσης της οικονομίας.
Η πλασματική αυτή επέκταση, στην οποία ο ρυθμός του ΑΕΠ μεταβλήθηκε σε θρησκεία, χρησιμοποιήθηκε ως μοχλός για μια πρωτοφανή αναδιανομή εισοδήματος εις βάρος της εργαζόμενης κοινωνίας. Ταυτόχρονα τροφοδότησε μια εντυπωσιακή διαδικασία ηθικής και πολιτικής σήψης, στην οποία τα απανωτά σκάνδαλα, η προκλητική διαφθορά σε όλα τα επίπεδα, το σκοτεινό παρασκήνιο κάθε σοβαρής πολιτικής εξέλιξης, τα πολλά ύποπτα πάρε-δώσε, οι προφανείς διαπλοκές πολιτικής και επιχειρηματικών συμφερόντων, η άμεση εμπλοκή της κυβέρνησης σε παιχνίδια κερδοσκοπίας, ο παραγκωνισμός και η καταρράκωση κάθε έννοιας δημοκρατικής νομιμότητας και τόσα άλλα γνώριμα χαρακτηριστικά της κυρίαρχης πολιτικής καθημερινότητας είναι απότοκα της γενικότερης κρίσης, του αδιεξόδου και της εξάντλησης των δυνατοτήτων του τύπου ανάπτυξης και του συστήματος διακυβέρνησης που έχει οικοδομηθεί στη χώρα μας
Η συνολική υποβάθμιση της χώρας έφερε την χρεωκοπία
Η επιβολή συνθηκών «ανοιχτής οικονομίας» τόσο προς τα έξω όσο και προς τα μέσα είχε καταστροφικό αντίκτυπο τόσο στην εγχώρια παραγωγή όσο και στο επίπεδο αμοιβών και συνθηκών της εργασίας. Η αποσάθρωση της ντόπιας παραγωγής δεν εμφανίστηκε μόνο στη σύνθεση του ΑΕΠ αλλά και στη διεθνή υποβάθμιση της χώρας στο διεθνή καταμερισμό εργασίας. Έτσι δημιουργήθηκε μια τεράστια «μαύρη τρύπα» στην οικονομία μέσα από την οποία στραγγίζεται η ελληνική οικονομία από πόρους και κεφάλαια. Από τον Πίνακα 5 φαίνεται αφενός η αυξημένη εξαγωγή κεφαλαίου, με σκοπό την τοποθέτησή του κυρίως σε καταθέσεις ή κερδοσκοπικά προϊόντα στο εξωτερικό, και αφετέρου το διαρκώς αυξανόμενο εμπορικό έλλειμμα. Τόσο η εκροή κεφαλαίου όσο και το εμπορικό έλλειμμα αντιστοιχούν πλέον σε άνω του 30% του ΑΕΠ της χώρας. Η «μαύρη τρύπα» γινόταν προσπάθεια να καλυφθεί κακήν κακώς αφενός ως προς το εμπορικό έλλειμμα με τον τουρισμό και αφετέρου ως προς τις κεφαλαιακές ροές με την προσέλκυση ξένων κερδοσκοπικών κεφαλαίων.
| Πίνακας 5: Μεταφορά πόρων στο εξωτερικό (εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές) | ||||||||||
| | Κατηγορία | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
| | Πληρωμές στο εξωτερικό* | 4.081,6 | 3.699,9 | 4.166,5 | 7.188,0 | 8.949,6 | 10.744,9 | 13.702,7 | 16.621,8 | 13.928,4 |
| | Επενδύσεις χαρτοφυλακίου | 514,7 | 2.230,0 | 8.737,9 | 11.489,4 | 18.459,7 | 6.961,2 | 16.351,1 | 268,9 | 4.533,0 |
| | Λοιπές επενδύσεις** | 1.467,0 | 7.481,9 | 4.034,5 | 6.215,7 | 6.301,5 | 5.851,0 | 16.266,1 | 27.823,3 | 23.875,7 |
| 1 | ΣΥΝΟΛΟ | 6.052,3 | 13.411,8 | 16.938,9 | 24.893,1 | 33.710,8 | 23.557,1 | 46.319,9 | 44.714,0 | 42.319,1 |
| 2 | Εμπορικό έλλειμμα | 21.610,9 | 22.708,7 | 22.643,5 | 25.435,8 | 27.558,9 | 35.286,3 | 41.499,2 | 44.048,8 | 30.760,3 |
| | ΣΥΝΟΛΟ 1+2 | 27.663,2 | 36.120,5 | 39.582,1 | 50.328,9 | 61.269,7 | 58.843,4 | 87.819,1 | 88.762,8 | 73.079,4 |
| | % ΑΕΠ | 18,9 | 23,1 | 23,0 | 27,1 | 31,4 | 28,0 | 38,9 | 37,1 | 30,5 |
| *Αμοιβές, μισθοί, τόκοι, μερίσματα, κέρδη. ** Καταθέσεις και repos Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Τραπέζης της Ελλάδος και Εθνικών Λογαριασμών. | ||||||||||
Την τραγική εικόνα της ελληνικής οικονομίας ήρθε να συμπληρώσει η είσοδος στην ΟΝΕ και η επιβολή του ευρώ. Μπορεί η ΟΝΕ και το ευρώ να μην αποτελούν τις αιτίες των προβλημάτων και των αδιεξόδων της χώρας, αλλά είναι πλέον πασιφανές ότι λειτούργησαν καταλυτικά στη δραματική επιδείνωση της συνολικής κατάστασης. Λειτούργησαν σαν ασφυκτικός «κορσές», που προκαλεί ασφυξία στην οικονομία και την κοινωνία, σαν θανάσιμος «βρόγχος» στο λαιμό μιας ήδη προβληματικής και εντελώς εξασθενημένης οικονομίας. Η έλευση του ευρώ μαζί με τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν και συνεχίζουν να εφαρμόζονται μετέτρεψαν τη χώρα σε παράδεισο χρηματοπιστωτικής κυβείας κυρίως από διεθνείς θεσμικούς επενδυτές και τράπεζες. Ενώ σε συνδυασμό με την απευθείας κρατική τόνωση της πιο απροκάλυπτης κερδοσκοπίας μέσα από την προώθηση επενδύσεων «κοινοτικής επιχορήγησης» και τις γνωστές εργολαβίες των «μεγάλων έργων», η οικονομία της χώρας έχει μεταβληθεί σε προνομιακή σφαίρα τοποθέτησης των πιο κερδοσκοπικών, των πιο παρασιτικών κεφαλαίων διεθνώς.
| Πίνακας 6: Ισοζύγιο επενδύσεων χαρτοφυλακίου (εκατ. δολ.) | |||
| | 2001 | 2005 | 2008* |
| Επενδύσεις από Ελλάδα στο εξωτερικό | |||
| 1. Σύνολο επενδύσεων χαρτοφυλακίου | 8.025 | 69.979 | 122.762 |
| 1α. Τοποθετήσεις σε μετοχές | 1.404 | 8.326 | 16.000 |
| Επενδύσεις από το εξωτερικό στην Ελλάδα | |||
| 1. Σύνολο επενδύσεων χαρτοφυλακίου | 68.187 | 207.200 | 250.866 |
| 1α. Τοποθετήσεις σε μετοχές | 6.374 | 28.621 | 23.274 |
| * προσωρινά στοιχεία Πηγή: IMF, Portfolio Investment: Coordinated Portfolio Investment Survey (CPIS) Data - Global Tables | |||
Έτσι την προηγούμενη δεκαετία είχαμε μια έξαρση επενδύσεων από και προς στην ελληνική οικονομία με κυρίαρχα παρασιτικό και κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Χαρακτηριστικός είναι ο Πίνακας 6, στον οποίο φαίνεται ότι το 2008 από το σύνολο των επενδύσεων χαρτοφυλακίου μόλις το 13% αφορούσε συμμετοχές στο μετοχικό κεφάλαιο επιχειρήσεων στο εξωτερικό για επενδύσεις που προέρχονται από την Ελλάδα. Το υπόλοιπο 87% αφορά κερδοσκοπικές τοποθετήσεις σε τίτλους χρέους στο εξωτερικό. Το ίδιο συμβαίνει και με το κεφάλαιο που ήρθε να τοποθετηθεί στη χώρα. Το 2008 μόλις 9,2% αφορούσε συμμετοχή σε επιχειρηματικά σχέδια στην οικονομία, ενώ το υπόλοιπο 90,8% αφορούσε τοποθετήσεις σε τίτλους χρέους κυρίως του ελληνικού δημοσίου. Για να έχουμε ένα μέτρο, θα αναφέρουμε μόνο πως από το συνολικό κεφάλαιο που διεθνώς τοποθετείται σε επενδύσεις χαρτοφυλακίου το 38% αφορά σε μετοχές και το υπόλοιπο 62% αφορά σε ομόλογα και τίτλους χρέους.
Η παραγωγική αποσύνθεση, η υψηλή μονοπώληση και η κάθε είδους κερδοσκοπία δίχως σοβαρές επενδύσεις στον παραγωγικό ιστό δημιούργησαν τις προϋποθέσεις και το υπόβαθρο της σημερινής κρίσης. Ο συνδυασμός τους με την έλευση του ευρώ υπήρξε καταστροφικός. Το δέσιμο της χώρας στο άρμα της ΟΝΕ οδήγησε από την πρώτη στιγμή ολόκληρη την οικονομία, το λαϊκό εισόδημα και την εγχώρια αγορά σε βαθύτατη κρίση, η οποία ξέσπασε το 2001 και εκδηλώθηκε με χρόνια κρίση ρευστότητας, με αληθινή εκτίναξη των κοστολογίων τόσο για το λαϊκό εισόδημα όσο και για την παραγωγή, με το πλάτεμα και το βάθεμα της «μαύρης τρύπας» στην οικονομία με κίνδυνο να αποστραγγιστεί από πόρους και κεφάλαια και τέλος με δραματική πτώση της παραγωγικότητας της οικονομίας ως σύνολο.
Παρά τα όσα λέγονται, λοιπόν, η κρίση της ελληνικής οικονομίας προηγήθηκε της παγκόσμιας κρίσης που ξέσπασε το 2007-2008. Τόσο η κυβέρνηση, όσο και η ΕΕ απάντησαν στην κρίση αυτή ενισχύοντας με κάθε τρόπο τον δανεισμό και την κερδοσκοπία. Κι έτσι δημιούργησαν μια οικονομία-φούσκα για τη στήριξη του «ισχυρού ευρώ», η οποία εμφανιζόταν εικονικά να αναπτύσσεται ταχύρρυθμα, ενώ στην πραγματικότητα κατέρρεε.
Όταν ξέσπασε η παγκόσμια κρίση και η τρομακτική υπερσυσσώρευση κυρίως πλασματικού κεφαλαίου άρχισε να καταρρέει διεθνώς, τότε άρχισαν να σπάνε μία-μία και οι διάφορες φούσκες. Τα οικονομικά θαύματα τύπου Ιρλανδίας έσβησαν εν μία νυκτί. Χώρες όπως η Ισλανδία χρεωκόπησαν. Μαζί τους έσκασε και η φούσκα της ελληνικής οικονομίας, ενώ κινδυνεύει από στιγμή σε στιγμή να σκάσει και η τεράστια χρηματοπιστωτική φούσκα την οποία δημιούργησε το ευρώ στο σύνολο της ευρωζώνης. Η τεράστια διευκόλυνση της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας την οποία έφερε το ευρώ οδήγησε σήμερα τις τράπεζες της ευρωζώνης –κυρίως των ισχυρών εταίρων– να κατέχουν τίτλους (ομόλογα, παράγωγα, κοκ) συνολικής αξίας άνω των 41 τρις ευρώ, εκ των οποίων τα 26 τρις να ανήκουν στην κατηγορία των «τοξικών προϊόντων», όπως ονομάστηκαν τα παράγωγα υψηλού ρίσκου που προκάλεσαν το μεγάλο κραχ το φθινόπωρο του 2008. Αν σκεφτούμε ότι το συνολικό ΑΕΠ της ευρωζώνης ανέρχεται μόλις στα 9,26 τρις ευρώ, μπορεί να καταλάβει ο καθένας ότι αυτή η τεράστια συγκέντρωση σε χρηματοπιστωτικούς τίτλους είναι μια βόμβα στα θεμέλια της ευρωζώνης, που είναι έτοιμη να εκραγεί ανά πάσα στιγμή.
Εδώ βρίσκεται και ο κίνδυνος για το ευρώ, τον οποίο δεν προκάλεσαν ούτε οι επιθέσεις των κερδοσκόπων ούτε το έλλειμμα της Ελλάδας ή των άλλων χωρών, αλλά η ίδια η επιτυχία του ως διεθνούς μέσου αποθησαυρισμού, συσσώρευσης και κερδοσκοπίας στις αγορές κεφαλαίου. Εδώ εντοπίζεται και το ενδιαφέρον των Βρυξελλών, όπως και των διεθνών αγορών. Δεν τους ενδιαφέρει αυτό καθαυτό το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας, αλλά να μη θιγούν η βιωσιμότητα του ευρώ και η ενότητα της ευρωζώνης. Να μη γίνει η Ελλάδα αφορμή για ένα ντόμινο χρεωκοπιών και αποχωρήσεων από την ευρωζώνη, που θα υπονομεύσουν το ευρώ και θα πυροδοτήσουν την κατάρρευση της ΟΝΕ κάτω από το δυσβάσταχτο βάρος της υπερσυσσώρευσης «τοξικών» τίτλων.
Η χώρα βρίσκεται ήδη υπό κατάσχεση και οικονομική κατοχή
Το κύριο μέλημα των Βρυξελλών δεν είναι η αποτροπή της χρεωκοπίας αυτής καθαυτής, αλλά να αποφευχθεί για όσο αυτό είναι δυνατό η επίσημη ανακοίνωσή της. Με κανέναν τρόπο δεν θα επιτρέψουν μια επίσημη πτώχευση της χώρας, που θα οδηγήσει σε μερική έστω παραγραφή του χρέους της. Από το αν η Ελλάδα συνεχίσει να πληρώνει κανονικά τους δανειστές της εξαρτώνται πολλά. Ο Π. Γεννηματάς, επίτιμος αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, έλεγε πρόσφατα ότι η «έννοια της χρεοκοπίας έχει διαφοροποιηθεί. Μάλιστα για χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν νοείται τυπική χρεοκοπία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μια φάση δυσκολιών ομαλής εξυπηρέτησης των δανειακών υποχρεώσεων μιας χώρας-μέλους δεν μπορεί να έχει στοιχεία de facto χρεοκοπίας.»4 Μέσα στα πλαίσια του ευρώ ακόμη και η επίσημη χρεωκοπία για τη χώρα μας είναι πολυτέλεια. Είναι καταδικασμένη να «διασωθεί» υπό την τριμελή εποπτεία της ΕΚΤ, της Κομισιόν και του ΔΝΤ, δηλαδή να υποστεί την αναδιάρθρωση με κάποιο τρόπο του τρέχοντος χρέους της ώστε να συνεχίσει να το πληρώνει στους κερδοσκόπους δανειστές της.
Προκειμένου λοιπόν να μην εμφανιστεί ότι η χώρα προχωρά σε τυπική χρεωκοπία, η οποία υποτίθεται ότι «δεν νοείται» για χώρα-μέλος της ΕΕ, πρέπει να υποστεί την de facto χρεωκοπία υπό τον ζουρλομανδύα του Προγράμματος Σταθεροποίησης και της επιτήρησης αποικιοκρατικού τύπου από τις Βρυξέλλες. Η χώρα έχει καταδικαστεί σε ολοκληρωτική καταστροφή, προκειμένου με την τελευταία ικμάδα της οικονομίας της, με ό,τι έχει απομείνει από την αγοραστική δύναμη των λαϊκών στρωμάτων και της εγχώριας αγοράς να συνεχίσει να πληρώνει τους δανειστές της.
Η κυβέρνηση έχει ήδη παραδώσει τα κλειδιά της χώρας στις Βρυξέλλες και στις αγορές. Δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να υποτάσσεται στις έξωθεν εντολές. Η ίδια η έννοια της εθνικής κυριαρχίας, τουλάχιστον στο πεδίο της οικονομίας και της οικονομικής πολιτικής, αποτελεί φρικτή φάρσα. Η παλιά λογική της ψωροκώσταινας και των ιστορικά πιο άθλιων καθεστώτων εθνικής υποτέλειας γνωρίζει νέα μεγαλεία. Η πολιτική ηγεσία της χώρας νοιάζεται μόνο για το πώς θα «αποκαταστήσει την αξιοπιστία της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές», δηλαδή στους κερδοσκόπους και τους τοκογλύφους. Και για να το πετύχει, είναι διατεθειμένη να τα δώσει όλα, ό,τι και αν της ζητηθεί. Κι ενώ ο κ. Παπανδρέου λέει και ξαναλέει για διαρκείς επιθέσεις κερδοσκόπων στην ελληνική οικονομία, το ευρώ, κοκ., «ξεχνά» όλως περιέργως να μας διευκρινίσει ότι δύο από τους κορυφαίους πρωταγωνιστές αυτής της κερδοσκοπικής επίθεσης είναι η Goldman Sachs και η Morgan Stanley. Οι ίδιοι, δηλαδή, πιστωτικοί οίκοι που έχουν προνομιακή σχέση με το ελληνικό δημόσιο και την έκδοση των ομολόγων του. Ο κ. Παπανδρέου με την κυβέρνησή του έχει μια εξαιρετικά πρωτότυπη άποψη για το πώς πρέπει να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις των κερδοσκόπων: Απλώς παραδίδει τη χώρα στις ορέξεις τους και κάνει ακριβώς ό,τι του ζητάνε.
Σήμερα οι πιο θερμοί υποστηρικτές της «δημοσιονομικής προσαρμογής» είναι οι πιο τυχοδιώκτες κερδοσκόποι. Από τον Τζορτζ Σόρος, ο οποίος έχει βάλει στο μάτι τα ακίνητα του ελληνικού δημοσίου και χρησιμοποιεί το ελληνικό χρέος για να κερδοσκοπεί με το ευρώ, έως τον πρώην υπουργό του Μπους, Πόλσον, του οποίου το Hedge Fund πρωταγωνιστεί στη μετατροπή της επιθανάτιας αγωνίας του ευρώ και της ελληνικής οικονομίας σε ομόλογα υψηλού ρίσκου. Εκπρόσωποι όλων αυτών συνωστίζονται στην Αθήνα επιδιώκοντας μια καλή συμφωνία στο μοίρασμα των ιματίων της ελληνικής οικονομίας. Η κυβέρνηση από τη μεριά της κάνει ό,τι μπορεί για να ικανοποιεί όλες τις ορέξεις. Είναι ανοικτή σε κάθε είδους αποικιοκρατική σύμβαση δανεισμού, όποιο κι αν είναι το αντίτιμο. Έχει ανακοινώσει την πρόθεσή της να βγάλει στο σφυρί ό,τι έχει απομείνει στο μετοχολόγιο του ελληνικού δημοσίου. Διαπραγματεύεται ήδη την εκποίηση των ακινήτων του δημόσιου τομέα αξίας άνω των 300 δις ευρώ. Με τη μεσολάβηση κυρίως της Goldman Sachs και της Morgan Stanley αναζητά διεθνώς αναδόχους όχι μόνο για το δημόσιο χρέος, αλλά και για τα σχολεία, τα νοσοκομεία και τις υποδομές της χώρας. Ολόκληρη η χώρα πωλείται σε τιμή ευκαιρίας.
Κι επειδή όλα αυτά δεν φτάνουν για να ικανοποιήσουν τις ορέξεις των διεθνών κερδοσκόπων, η κυβέρνηση έχει βάλει στο τραπέζι τους φυσικούς και οικονομικούς πόρους της χώρας. Η κυβέρνηση προετοιμάζει ήδη τον δρόμο για την ιδιωτικοποίηση ολόκληρων περιφερειών της χώρας. Όπως ακριβώς συμβαίνει εδώ και χρόνια σε μια σειρά χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής, στις οποίες εκχωρούνται σε πολυεθνικές ή σε διεθνείς οίκους η διαχείριση και εκμετάλλευση περιοχών ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για την παγκόσμια αγορά. Αυτός είναι κι ένας από τους λόγους για τον οποίο η κυβέρνηση βιάζεται να προωθήσει το σχέδιο «Καλλικράτης», μιας και η επιβολή καθεστώτος περιφερειακής αυτονομίας ή ημιαυτονομίας –«τοπικών κυβερνήσεων»– υπήρξε πάντα το πρώτο βήμα για αυτού του είδους τις ιδιωτικοποιήσεις.
Από τις διεθνείς αγορές μαθαίνουμε ότι οι πρώτες συμφωνίες βρίσκονται ήδη στα σκαριά, ιδίως για τις περιφέρειες υψηλής τουριστικής ανάπτυξης, όπως π.χ. είναι τα Δωδεκάνησα, αλλά και για περιοχές στρατηγικού ενδιαφέροντος, όπως π.χ. είναι η Θράκη. Ο «Καλλικράτης» δεν έρχεται απλώς να διαλύσει το ενιαίο της ελληνικής επικράτειας, αλλά και να διευκολύνει την απόσπαση εθνικού εδάφους. Μόνο που η απόσπαση αυτή δεν πρόκειται να γίνει με πόλεμο ή στρατιωτική επέμβαση. Υπάρχει ένας πολύ πιο ήσυχος και αποτελεσματικός τρόπος: η εκχώρηση ολόκληρης της περιοχής σε πολυεθνικές και διεθνείς επενδυτές. Ήρθε η ώρα που η χώρα χρειάζεται να δώσει μάχη για να υπερασπιστεί απέναντι στις διεθνείς αγορές και τις Βρυξέλλες όχι μόνο την (ανύπαρκτη) εθνική ανεξαρτησία της αλλά την ίδια την ακεραιότητά της. Μόνο που μέσα στα δεδομένα πλαίσια και με την υπάρχουσα πολιτική ηγεσία η μάχη αυτή είναι εκ προοιμίου χαμένη για τη χώρα και το λαό της.
Αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο οι Βρυξέλλες θέλουν να επιβάλουν στη χώρα ένα καθεστώς αποικιοκρατικής επιτήρησης, ένα ιδιότυπο καθεστώς «αντιβασιλείας», όπως πολύ εύστοχα το χαρακτήριζαν οι Financial Times (3/2/2010). Στα πλαίσια αυτού του καθεστώτος το ελληνικό δημόσιο δεν μπορεί να προβεί σε καμιά ενέργεια, σε καμιά άσκηση πολιτικής χωρίς την προηγουμένη έγκριση των Βρυξελλών. Με άλλα λόγια έχουμε την επιβολή ενός ασφυκτικού καθεστώτος χρεωκοπίας, χωρίς επίσημα η χώρα να έχει χρεωκοπήσει. Τουλάχιστον όχι ακόμη. Πρόκειται για ένα καθεστώς πρωτοφανές, ακόμη και για τα δεδομένα της ΕΕ, πολύ χειρότερο ακόμη και από τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο τον οποίο επέβαλαν οι δανειστές κερδοσκόποι του ελληνικού κράτους το 1898. Κι αυτό γιατί δεν αφήνει κανένα περιθώριο άσκησης εθνικής πολιτικής σε κανέναν τομέα της οικονομίας της χώρας.
Χρειάζεται επειγόντως ένα πατριωτικό, αριστερό ενιαίο μέτωπο
Η χώρα οδηγείται σε ένα ασφυκτικό καθεστώς δημοσιονομικής κατοχής, γιατί η «δημοσιονομική προσαρμογή» την οποία ζητούν οι αγορές και οι Βρυξέλλες ισοδυναμεί με πολιτική αυτοχειριασμού, καταστροφής και διάλυσης. Δεν είναι η πρώτη φορά που η χώρα βρίσκεται μπροστά σ’ αυτή τη «δημοσιονομική προσαρμογή». Είναι η ίδια ακριβώς πολιτική την οποία απαιτούσαν οι διεθνείς δανειστές τύπου Χάμπρο και Ρότσιλντ και η περίφημη «δημοσιονομική επιτροπή» της Κοινωνίας των Εθνών το 1930 να εφαρμόσει η υπερχρεωμένη Ελλάδα προκείμενου να μην χρεωκοπήσει. Η συνταγή ήταν και τότε ίδια: βαριά φορολογία, δραστικός περιορισμός του ελλείμματος του προϋπολογισμού, συμπίεση του «εργατικού κόστους», κοκ. Η «δημοσιονομική προσαρμογή» εκείνης της εποχής όχι μόνο δεν διέσωσε τη χώρα, αλλά τη βούλιαξε ακόμη περισσότερο οδηγώντας την στην επίσημη χρεωκοπία του 1932. Από αυτή τη χρεωκοπία η χώρα δεν μπόρεσε να συνέλθει ποτέ. Ενώ η διαχείριση των συνεπειών της προς όφελος της ντόπιας ολιγαρχίας και των ξένων δανειστών της αποτέλεσε το οικονομικό υπόβαθρο του εκφασισμού της πολιτικής ζωής της χώρας με αποκορύφωμα το καθεστώς της 4ης Αυγούστου.
Όταν στα τέλη της δεκαετίας του 1970 πολλές εξαρτημένες χώρες οδηγήθηκαν στα πρόθυρα της χρεωκοπίας λόγω υπερχρέωσης, τότε το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα επέβαλαν την ίδια «δημοσιονομική προσαρμογή». Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ούτε μία περίπτωση χώρας που να ορθοπόδησε, να ξέφυγε από τη μέγκενη της υπερχρέωσης ή να έσπασε έστω τον φαύλο κύκλο των ελλειμμάτων, του δανεισμού και της χρεωκοπίας. Το τονίζουμε, ούτε μία. Μάλιστα αυτή η συνταγή οδήγησε τις χώρες στις οποίες επιβλήθηκε σε χρόνια παρακμή, σε εκτίναξη της φτώχιας σε επίπεδα πρωτοφανή, σε καταστροφή και διάλυση. Σήμερα οι πιο χειμαζόμενες χώρες της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής είναι εκείνες που στη δεκαετία του 1980 και του 1990 αποτέλεσαν πρότυπα εφαρμογής της «δημοσιονομικής προσαρμογής».
Το ίδιο μέλλον επιφυλάσσεται και για τη χώρα μας. Θα επιτρέψει η αριστερά να συμβεί ή δεν την ενδιαφέρει; Η χρεωκοπία στην οποία έχει βρεθεί η χώρα δεν αφορά απλώς και μόνο στα δημοσιονομικά της, αλλά πρωτίστως πρόκειται για τη χρεωκοπία ολόκληρου του τρόπου εξαρτημένης ανάπτυξης της χώρας, η οποία έχει παραδοθεί εδώ και χρόνια στο έλεος των μονοπωλιακών καταστάσεων της αγοράς, κλειδωμένη στον αυτόματο πιλότο της ΕΕ. Έχει η αριστερά σήμερα να αντιπροτείνει κάτι ριζικά διαφορετικό στη θέση αυτού του χρεωκοπημένου τρόπου ανάπτυξης; Έχει αντιληφθεί ότι η χρεωκοπία στην οποία έχει οδηγηθεί η χώρα έχει θέσει εξ αντικειμένου ζήτημα βιωσιμότητας και προοπτικής της εθνικής οικονομίας;
Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, οι απλοί εργαζόμενοι δεν έχουν απλώς να αντιμετωπίσουν μια άγρια αντιλαϊκή πολιτική, αλλά τη χρεωκοπία ενός ολόκληρου συστήματος που καταρρέει και απειλεί να συμπαρασύρει ολόκληρη τη χώρα και το λαό της. Τι πρέπει να γίνει; Να αναζητήσουμε πρόσθετες πηγές δανεισμού; Να αναζητήσουμε ευρωομόλογα, λαϊκά ομόλογα, κινέζικα, ρωσικά ή αραβικά κεφάλαια, κλπ., προκειμένου να συνεχίσουμε να πληρώνουμε το φόρο αίματος στους δανειστές κερδοσκόπους; Ή να αδιαφορήσουμε για όλα αυτά στο όνομα της γενικής καταδίκης του καπιταλισμού;
Σήμερα η χώρα και ο λαός της βρίσκεται σε μια εξαιρετικά κρίσιμη κατάσταση. Η απάντηση δεν μπορεί να είναι παρά μόνο μία: Η κοινωνικοπολιτική συσπείρωση των ευρύτερων λαϊκών δυνάμεων με άμεσο σκοπό την ανατροπή του καθεστώτος κατοχής, αυτοχειριασμού και κατάσχεσης της χώρας από τους δανειστές της. Στον αγώνα αυτόν κανείς δεν περισσεύει, όλοι οι αγωνιστές για την εθνική και κοινωνική χειραφέτηση της χώρας χρειάζονται. Ανεξάρτητα από ιδεολογικές διαφορές. Όχι μόνο η τύχη της χώρας και του λαού, αλλά και η ίδια η τύχη των δυνάμεων της αριστεράς θα κριθούν από το αν και κατά πόσο θα συμβάλουν στη συγκρότηση ενός αληθινά ενιαίου μετώπου που θα επιβάλει στην πράξη το σπάσιμο εδώ και τώρα του φαύλου κύκλου του δανεισμού και θα ανοίξει το δρόμο για έναν ριζικά διαφορετικό δρόμο ανάπτυξης. Κι αυτός δεν μπορεί να ανοίξει παρά μόνο κάνοντας το πρώτο βήμα: τη μονομερή παύση πληρωμών προς τους δανειστές. Στο κάτω-κάτω της γραφής οι εργαζόμενοι δεν έχουν καμιά υποχρέωση να αποπληρώσουν χρέη που αποτελούν προϊόντα τοκογλυφίας, ρεμούλας και κερδοσκοπίας. Και τα οποία τα έχουν ήδη πληρώσει διπλά και τρίδιπλα όλα τα προηγούμενα χρόνια.
Η παύση πληρωμών είναι ένα αμυντικό μέτρο ανάγκης, το οποίο θα επιτρέψει στη χώρα να διασώσει τους τεράστιους πόρους που σήμερα κατασπαταλιούνται για το χρέος και να τους διοχετεύσει σε έναν ριζικά διαφορετικό τρόπο ανάπτυξης, ο οποίος θα βασίζεται στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας με πρωταρχικό κριτήριο τις πιο επείγουσες ανάγκες του εργαζόμενου λαού και της χώρας. Πρόκειται για ένα μέτρο που είναι απαραίτητο να συνοδευτεί άμεσα με την επιβολή δραστικών ελέγχων στην κίνηση του κεφαλαίου, που πρόσφατα ακόμη και το ΔΝΤ χαρακτήρισε ως «χρήσιμο εργαλείο της οικονομικής πολιτικής», καθώς και με την εθνικοποίηση των κύριων τραπεζών, ώστε να πάψει το πιστωτικό σύστημα να υποθηκεύει το παρόν και το μέλλον της οικονομίας και της χώρας.
Μπορεί να ασκηθεί μια τέτοια πολιτική εντός της ΟΝΕ και με το ευρώ; Σαφώς και όχι. Όσο η χώρα βρίσκεται υπό το καθεστώς του ευρώ είναι υποχρεωτικά εκτεθειμένη σε πιέσεις, εκβιασμούς και επιδρομές της διεθνούς κερδοσκοπίας, είναι παντελώς ανοχύρωτη απέναντι στις πιο ασύδοτες δυνάμεις της αγοράς και λειτουργεί ως αναλώσιμο είδος για τα διευθυντήρια της Ευρωζώνης. Η οικονομία της χώρας πρέπει να αποκτήσει τη νομισματική της ελευθερία, για να είναι σε θέση να απελευθερώσει τις δυνατότητές της, να ανασυγκροτήσει την παραγωγική της βάση και να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες που προσφέρει η διεθνής οικονομική ζωή. Δίχως την άμεση διάρρηξη των δεσμών υποταγής στο ευρώ δεν μπορεί να υπάρξει κανενός είδους φιλολαϊκή, αριστερή, πολύ περισσότερο αυθεντικά αντικαπιταλιστική πολιτική
Δημήτρης Καζάκης
Δημοσιεύεται στο ΕΜΠΡΟΣ της 2/3/2010
Σημειώσεις
1. Καθημερινή, 27/2/2010.
2. Euro2day, 26/3/09.
3. Stephen G Cecchetti, M S Mohanty and Fabrizio Zampolli, The future of public debt: prospects and implications, BIS, 2 Φεβρουαρίου 2010.
4. Επίκαιρα, τεύχος 15.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου