Μπροστά στα αδιέξοδα της εξάρτησης και του περιθωρίου

Ελληνική Οικονομία

Η ελληνική οικονομία έχει συνολικά υποχωρήσει σε μια απ’ τις πιο εξαρτημένες και περιθωριακές θέσεις στην παγκόσμια οικονομία. Ακόμη και με τους όρους του πολυεθνικού κεφαλαίου η Ελλάδα, ιδίως την τελευταία δεκαετία, δεν αποτελεί «πόλο έλξης» για σοβαρές παραγωγικές επενδύσεις. Κι αυτό παρόλη την άγρια επιβολή του «εξαγωγικού προσανατολισμού» και της «ανοιχτής οικονομίας» στην χώρα. Το συμπέρασμα αυτό συνάγεται απ’ τα διαθέσιμα στοιχεία για την κίνηση των ξένων άμεσων επενδύσεων στην Ελλάδα.

Το γνωστό παλιό παραμύθι

Έχει ενδιαφέρον να θυμίσουμε ότι ήδη απ’ την δεκαετία του ’80, οι εκπρόσωποι του δικομματισμού λάνσαραν το παραμύθι ότι η χώρα πάσχει όχι απ’ την γνωστή κερδοσκοπική μανία του ντόπιου και ξένου κεφαλαίου, αλλά απ’ το «προστατευτικό μοντέλο» οικονομικής ανάπτυξης, που επιβλήθηκε στις μεταπολεμικές δεκαετίες. Έτσι διαβεβαίωναν ότι αν η οικονομία της χώρας «ανοιχτεί στην παγκόσμια αγορά», θα γνωρίσει την ανάπτυξη και την ευημερία. Με βάση αυτό το παραμύθι εφάρμοσαν άγριες πολιτικές μονόπλευρης λιτότητας, προχώρησαν στο χτύπημα των κοινωνικών κατακτήσεων και των εργασιακών δικαιωμάτων, θεώρησαν αναγκαία την εκποίηση του δημόσιου πλούτου της χώρας. Κι όλα αυτά με βασικό σκοπό – όπως έλεγαν – να γίνει η οικονομία της χώρας πιο «ελκυστική» για το πολυεθνικό κεφάλαιο και να προσελκύσει ξένες παραγωγικές επενδύσεις. Τελικά τι απέγινε;

Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία κίνησης των ξένων άμεσων επενδύσεων, φαίνεται ότι η εισροή ξένων άμεσων επενδύσεων στην Ελλάδα παίζει όλο και μικρότερο ρόλο στην διαμόρφωση των συνολικών παγίων επενδύσεων της χώρας. Το πολυεθνικό κεφάλαιο εξακολουθεί, παρά τις πολιτικές συμπίεσης του «εργατικού κόστους», να μην θεωρεί την Ελλάδα πρόσφορο έδαφος για παραγωγικές επενδύσεις. Γιατί αυτό;

Πριν απαντηθεί αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ένα πράγμα: Η εντυπωσιακή εξάρτηση των οικονομιών – ισχυρών και λιγότερο ισχυρών – απ’ τις ξένες άμεσες επενδύσεις, όπως συμβαίνει σήμερα, υπογραμμίζει τον καθοριστικό ρόλο των πολυεθνικών στην διαμόρφωση του διεθνούς καταμερισμού εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι σήμερα οι εσωτερικοί συσχετισμοί της παγκόσμιας οικονομίας, η κίνηση  εμπορευμάτων και κεφαλαίου, καθώς και η μορφολογία της παραγωγής διεθνώς, δεν καθορίζονται πια απ’ την «οικονομική επιφάνεια» των εθνικών οικονομιών, αλλά πρώτα και κύρια απ’ τις ίδιες τις πολυεθνικές. Αυτό το γεγονός έχει υπονομεύσει σοβαρά την «οικονομική βιωσιμότητα» ακόμη κι ισχυρών οικονομιών.

Αυτός είναι κι ο βασικός λόγος που σήμερα δεν μπορεί να ελπίζει καμμιά χώρα – εκτός απ’ τις 5 ή 6 εκείνες χώρες, που αποτελούν ορμητήριο, αλλά και πόλο έλξης για τον μεγαλύτερο όγκο των ξένων άμεσων επενδύσεων παγκόσμια – σε παραγωγική ανάπτυξη με προοπτική, ακόμη κι αν αποτελεί «πόλο έλξης» ξένων παραγωγικών επενδύσεων. Γι αυτό και παρατηρούμε σήμερα την ευκολία με την οποία ανατέλλουν και δύουν «οικονομικά θαύματα», αφήνοντας πίσω τους ουσιαστικά εξουθενωμένες κι εντελώς κατεστραμμένες οικονομίες. Τέτοια πάλαι ποτέ «οικονομικά θαύματα» ήταν οι Ασιατικές Τίγρεις, ή, πιο κοντά μας, η Πορτογαλία, η Τουρκία και πιο πρόσφατα η Ιρλανδία.

Χώρα κερδοσκοπικής αγυρτείας κι απάτης

Στην περίπτωση της Ελλάδας, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εφαρμόστηκαν και συνεχίζουν να εφαρμόζονται, όχι μόνο δεν μπόρεσαν να προσελκύσουν ξένες παραγωγικές επενδύσεις, αλλά μετέτρεψαν την χώρα σε παράδεισο χρηματιστικής αγυρτείας κι απάτης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ το 1992 σε κάθε 100 δολάρια ξένων ιδιωτικών κεφαλαίων που εισέρεαν ετήσια στην ελληνική οικονομία, τα 59 δολάρια αφορούσαν σε επιχειρηματικά κεφάλαια, τα 31 πήγαιναν για αγορά ακινήτων και μόλις τα 10 στην αγορά χρήματος και χαρτιών (μετοχές, ομόλογα, κλπ.). Το 1995, τα 33 δολάρια ήταν επιχειρηματικά κεφάλαια, τα 7 πήγαιναν στην αγορά ακινήτων και τα 60 στην αγορά χρήματος και χαρτιών. Σήμερα, αισίως μόλις τα 10 δολάρια αφορούν σε επιχειρηματικά κεφάλαια, 1 δολάριο πηγαίνει στην αγορά ακινήτων και τα υπόλοιπα 89 δολάρια πηγαίνουν στην αγορά χρήματος και χαρτιών!

 

Κίνηση ξένων άμεσων επενδύσεων, επιλεγμένα έτη

Κίνηση ξένων άμεςων επενδύσεων
	Σε δισεκατομμύρια δολάρια										Ως % των παγίων επενδύσεων
	1985-1995*		1997		1998		1999		2000		1985-1995*			1997		1998		1999
Ελλάδα
Εισροή	0,9		1,0		0,1		0,6		1,1		5,9			4,1		-		2,0
Εκροή	0,001		0,004		0,3		- 0,6		- 2,1		-			-		1,0		- 2,0
Πορτογαλία
Εισροή	1,3		2,5		3,1		1,1		4,3		7,4			9,6		11,2		4,0
Εκροή	0,2		1,9		3,0		3,3		5,8		1,1			7,4		10,9		11,5
Ευρωπαϊκή Ένωση
Εισροή	64,5		127,6		261,1		467,2		617,3		5,0			8,1		15,7		27,7
Εκροή	93,4		220,4		454,3		720,1		772,9		7,4			14,0		27,2		42,6
Παγκόσμια
Εισροή	180,3		477,9		692,5		1075,0		1270,8		4,0			7,5		10,9		16,3
Εκροή	199,5		466,0		711,9		1005,8		1149,9		4,6			7,4		11,6		15,4
Συσσωρευμένες ξένες άμεσες επενδύσεις
	Σε δισεκατομμύρια δολάρια											Ως % του ΑΕΠ
	1980	1985		1990		1995		1999		2000		1980	1985		1990		1995		1999
Ελλάδα
Εισροή	4,5	8,3		14,0		19,3		22,0		23,1		11,3	24,9		16,9		16,6		17,7
Εκροή	1,0	0,9		0,9		0,9		0,6		…		2,1	2,6		1,0		0,7		0,4
Πορτογαλία
Εισροή	0,5	4,6		10,6		18,4		22,9		26,6		10,0	19,4		15,3		17,6		21,2
Εκροή	0,1	0,6		0,9		3,2		11,4		17,4		0,4	2,5		1,3		3,0		10,6
Ευρωπαϊκή Ένωση
Εισροή	175,8	236,5		739,6		1131,4		1835,0		2376,2		5,3	8,3		11,0		13,4		22,2
Εκροή	206,0	293,0		790,3		1312,5		2448,7		3110,9		6,1	10,3		11,7		15,5		29,6
Παγκόσμια
Εισροή	502,7	893,6		1888,7		2937,5		5196,0		6314,3		4,9	7,8		9,2		10,3		17,3
Εκροή	506,6	707,8		1717,4		2879,4		5004,8		5976,2		5,4	6,4		8,6		10,2		16,7

(*) Μέσος όρος περιόδου

Πηγή: UNCTAD, World Investment Report 2000, 2001.

Σε συνδυασμό με την απευθείας τόνωση της πιο απροκάλυπτης κερδοσκοπίας μέσα απ’ την προνομιακή στήριξη επενδύσεων «κοινοτικής επιχορήγησης» και τις γνωστές εργολαβίες των «μεγάλων έργων», η οικονομία της χώρας έχει μεταβληθεί σε προνομιακή σφαίρα τοποθέτησης των πιο κερδοσκοπικών, των πιο παρασιτικών κεφαλαίων διεθνώς. Κι η κατάσταση αυτή αποτελεί σήμερα το βασικό «αντικίνητρο» όχι μόνο για την όποια παραγωγική ανάπτυξη της χώρας, αλλά ακόμη και για την προσέλκυση σοβαρών ξένων παραγωγικών επενδύσεων. Σε μια χώρα που λεηλατείται τόσο ανελέητα από τους πιο αδίστακτους κερδοσκόπους, δεν χωρούν παραγωγικές επενδύσεις προοπτικής, ακόμη κι απ’ τις πολυεθνικές.

Παρόλα αυτά το ειδικό βάρος των συσσωρευμένων στην χώρα ξένων άμεσων επενδύσεων παραμένει υψηλό και κινείται γύρω στο 18% του ΑΕΠ. Αυτό το σχετικά υψηλό ποσοστό εξηγείται κυρίως απ’ την ιστορική οργανική εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας απ’ το ξένο κεφάλαιο. Κάτι που φαίνεται κι απ’ την δεσπόζουσα θέση που κατέχουν στην οικονομία οι 798 θυγατρικές των πολυεθνικών, που εξακολουθούν να δρουν στην Ελλάδα. Έτσι οι ετήσιες πωλήσεις αυτών των θυγατρικών ξεπερνούν το 45% του ΑΕΠ της χώρας.

Η Ελλάδα στο «κλαμπ των ισχυρών»;

Στην προσπάθειά της η κυβέρνηση να συγκαλύψει τον τραγικά εξαρτημένο χαρακτήρα, το σαθρό υπόβαθρο και την έλλειψη αναπτυξιακών προοπτικών της ελληνικής οικονομίας, έχει προσφύγει στον μύθο της «ισχυρής Ελλάδας». Έτσι η χώρα έπαψε να ‘ναι μια «περιφερειακή κι εξαρτημένη χώρα» κι ανήκει τώρα πια στο «κλαμπ των ισχυρών».

Ο μύθος ότι η χώρα πλέον ανήκει στο «κλαμπ των ισχυρών» αξιοποιεί, εκτός από μπόλικη φαντασία κι απίστευτη δημοκοπία, κυρίως δυο οικονομικές παραμέτρους: Απ’ την μια, τους σχετικά υψηλούς ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ της χώρας – χωρίς, όμως, να «διευκρινίζεται» ότι αυτοί αντανακλούν όχι την παραγωγική αναβάθμιση της χώρας, έστω και με κεφαλαιοκρατικούς όρους, αλλά την καθαρά κερδοσκοπική κι εξόχως παρασιτική διεύρυνση του τριτογενούς τομέα, κυρίως των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και του εμπορίου. Κι απ’ την άλλη, την πολυδιαφημισμένη «εξαγωγή ελληνικού κεφαλαίου» στο εξωτερικό.

Στην πραγματικότητα, η δραστηριότητα του «ελληνικού κεφαλαίου» στο εξωτερικό αποτελεί περισσότερο ένα φωτορομάντζο για την τόνωση των προσδοκιών αφελών «επενδυτών» της Σοφοκλέους, παρά οτιδήποτε σοβαρότερο. Παρόλα αυτά δεν είναι λίγοι εκείνοι – ιδίως στην αριστερά – που αποδείχτηκαν εξαιρετικά εύκολοι στο να πιστέψουν τους μύθους της κυβέρνησης. Κι έτσι ως δια μαγείας η Ελλάδα έχασε τον ιστορικά εξαρτημένο της χαρακτήρα και μεταβλήθηκε από χώρα «εισαγωγής», σε χώρας «εξαγωγής κεφαλαίου».

Η αλήθεια, βέβαια, είναι εντελώς διαφορετική. Η Ελλάδα, όχι μόνο παραμένει χώρα κατεξοχήν υποδοχής, εισαγωγής ξένου κεφαλαίου, αλλά και η εξαγωγή κεφαλαίου προς τρίτες χώρες έχει μικρότερο ειδικό βάρος για την ελληνική οικονομία σήμερα, απ’ ότι παλιότερα. Έτσι, οι συσσωρευμένες ελληνικές άμεσες επενδύσεις στο εξωτερικό ενώ το 1980 αντιστοιχούσαν στο 2,4% του ΑΕΠ της χώρας, το 1999 έχουν καταβαραθρωθεί στο 0,4% του ΑΕΠ. Αυτό οφείλεται κυρίως στην παλιότερη έντονη δραστηριότητα ελληνικών κατασκευαστικών εταιρειών στην μέση ανατολή και βόρεια Αφρική, που απαιτούσαν σχετικά μεγάλες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου. Ενώ σήμερα οι επενδύσεις στο εξωτερικό αφορούν κυρίως τραπεζο-μεταπρατικές δραστηριότητες, ενώ κατευθύνονται βασικά στις γειτονικές χώρες των Βαλκανίων.

Ωστόσο ακόμη και σε σχέση με την «επενδυτική δραστηριότητα» στα Βαλκάνια θα πρέπει ν’ αποφεύγονται οι συνήθεις υπερβολές. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία το «επενδυτικό ενδιαφέρον» του εξαγωγικού κεφαλαίου απ’ την Ελλάδα επικεντρώνεται σε τέσσερις χώρες: την Βουλγαρία – όπου συγκεντρώνονται κι οι πιο σημαντικές «επενδύσεις» απ’ την Ελλάδα – την Μακεδονία (FYROM), την Μολδαβία και την Ρουμανία. Στις υπόλοιπες χώρες της ευρύτερης περιοχής η εξαγωγή κεφαλαίου απ’ την Ελλάδα, είτε είναι ανύπαρκτη, είτε ασήμαντη απ’ την άποψη του ειδικού βάρους στο σύνολο της εισροής ξένων άμεσων επενδύσεων στην συγκεκριμένη χώρα.

Τα δεδομένα αυτά υπογραμμίζουν το γεγονός ότι η εγχώρια οικονομία δεν μπορεί να ελπίζει σε τίποτε απ’ την «εξαγωγική δραστηριότητα του ελληνικού κεφαλαίου». Ούτε καν να φαντάζεται κανείς ότι τα «κέρδη απ’ το εξωτερικό», θα υποστηρίξουν την εσωτερική ανάπτυξη της χώρας με τον τρόπο που γίνεται στις ισχυρές οικονομίες του καπιταλισμού. Κι αυτό όχι μόνο λόγω του εξαιρετικά χαμηλού, ασήμαντου κατ’ ουσία, επιπέδου της «εξαγωγής ελληνικού κεφαλαίου», αλλά και για έναν επιπλέον λόγο: δεν υπάρχει ούτε μία μεγάλη «ελληνική επένδυση» στα Βαλκάνια ή αλλού, που να μην εντάσσεται οργανικά σε κάποια «ομπρέλα» συμφερόντων συγκεκριμένων πολυεθνικών ομίλων και να μην γίνεται πρωταρχικά προς όφελός τους.

Ο ρόλος του ντόπιου – κρατικού και ιδιωτικού – μονοπωλιακού κεφαλαίου ήταν και παραμένει εκείνος του «προσκόπου» για τα μεγάλα πολυεθνικά συμφέροντα. Σε συνδυασμό και με την άμεση ενίσχυση μεγάλων πολυεθνικών, κυρίως απ’ τις ΗΠΑ, αλλά κι απ’ την ΕΕ, ανοίγει δρόμο σ’ αγορές υψηλού ρίσκου ή λειτουργεί ως βολική «βιτρίνα» για ξένα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Κατά συνέπεια η «εξαγωγική δραστηριότητα του ελληνικού κεφαλαίου» δεν γίνεται με γνώμονα κύρια τις ανάγκες επεκτατισμού του ελληνικού καπιταλισμού, αλλά πρωταρχικά με βάση τις ανάγκες της «παγκόσμιας αγοράς», δηλαδή του πολυεθνικού κεφαλαίου. Εδώ ακριβώς οφείλεται και η εντυπωσιακή ταύτιση της κυβέρνησης με τα κελεύσματα των ΗΠΑ και της ΕΕ.

Εμπρός, τχ. 0, 2001