«Στους κλέφτες και τους δανειστές, για πάντα θα χρωστάς!» Παλιά λαϊκή παροιμία.

Το ξέρετε ότι οι σκύλοι είναι ίσως το μοναδικό είδος που ενώ πέρδεται, δεν το γνωρίζει; Κι όταν συμβεί το αναπόφευκτο, ιδίως όταν πρόκειται για ηχηρή του εκδήλωση, ο σκύλος ξαφνιάζεται και αναζητά εντόνως τι ήταν αυτό κι από που προήλθε. Το ίδιο συμβαίνει και με τους σύγχρονους ειδικούς και αναλυτές επί των οικονομικών, ιδίως του χρέους. Επειδή δεν έχουν την παραμικρή ιδέα περί τίνος πρόκειται, συνηθίζουν να το αγνοούν επιδεικτικά. Υιοθετούν μάλιστα την πλέον καταστροφική και παρασιτική λογική, που θεωρεί πώς όσο βρίσκει κανείς δάνεια για να εξυπηρετεί το χρέος, είναι όλα μέλι-γάλα. Αρκούνται δηλαδή στο κατά συνθήκη ψεύδος ότι το δημόσιο χρέος δεν είναι παρά ένα ακόμη δημοσιονομικό μέγεθος που σχετίζεται άμεσα με κρατικά ελλείμματα ή πλεονάσματα κι επομένως όσο εξυπηρετείται τους αφήνει παγερά αδιάφορους.

Όταν όμως αυτό κάνει αισθητή και ιδιαίτερα ηχηρή την παρουσία του, τότε υιοθετούν την οικεία συμπεριφορά του σκύλου που ξαφνιασμένος από τη δική του πορδή αδυνατεί να καταλάβει το από πού, το πώς και το γιατί. Πάρτε για παράδειγμα τη γνωστή μας Ναυτεμπορική της Κυριακής 20 Αυγούστου, η οποία, ως σκύλος που μόλις την αμόλησε, αναρωτιέται ξαφνιασμένη: «Δημόσιο χρέος: Πώς εκτινάχθηκε στο ύψος-ρεκόρ των 404,68 δισ. ευρώ.» Πρόκειται για τα στοιχεία του 2ου τριμήνου του 2022, που ξάφνιασαν την καλή μας φυλλάδα, αλλά το δημοσίευμα αδυνατεί - όπως κι ο σκύλος - να αντιληφθεί το πώς συνέβη!

Το χρέος και κυρίως το λεγόμενο δημόσιο, είναι ο κατεξοχήν καθοριστικός παράγοντας της κατάστασης της Ελλάδας σήμερα. Όχι μόνο οικονομικά, αλλά κοινωνικά και πολιτικά. Ολόκληρη η χώρα τελεί υπό καθεστώς επίσημης πεονίας και οι κυρίαρχες πολιτικές της περιστρέφονται γύρω από την εξυπηρέτηση του χρέους. Όχι μόνο δημοσιονομικά, αλλά ακόμη και εθνικά. Η Ελλάδα έχει καταρρεύσει οικονομικά και απειλείται με εθνικό ακρωτηριασμό, ως αναπόσπαστο, οργανικό μέρος του καθεστώτος εκποίησης, το οποίο επιβλήθηκε με τα μνημόνια.

Ολόκληρη η χώρα λειτουργεί με όρους ενός πρωτοφανούς και εξόχως παρασιτικού μεταπρατισμού χρέους και χρήματος. Όλοι μας ζούμε με δανεικά, ακόμη κι όσοι από εμάς δεν έχουμε δανειστεί ποτέ στη ζωή μας. Οι ίδιες οι δουλειές μας είναι προϊόν δανεισμού της χώρας, ο οποίος ανατροφοδοτείται διαρκώς, γιατί διαφορετικά δεν μπορούν να πληρωθούν ούτε καν μισθοί και συντάξεις. Κι αυτό είναι μια αναμφισβήτητη κατάκτηση του καθεστώτος των μνημονίων και της υποτέλειας στην ευρωζώνη.

1.       Τι είναι το χρέος;

Συνεπώς αυτό που πρέπει να ξέρουμε είναι πρώτα και κύρια, τι είναι το χρέος. Το χρέος δεν είναι ένα απλό οικονομικό και δημοσιονομικό μέγεθος, όπως είπαμε. Το χρέος εμφανίστηκε ιστορικά πολύ πριν δημιουργηθεί το νόμισμα και η χρηματική κυκλοφορία. Πολύ πριν εμφανιστεί ιστορικά η τραπεζική πίστη. Από τον κώδικα του Χαμουραμπί, τον παλαιότερο κώδικα που γνωρίζουμε, ξέρουμε ότι η καταγωγή του χρέους και οι σχέσεις υποτέλειας των οφειλετών στους δανειστές χάνονται στα βάθη της ιστορίας, αρκετά πριν το 2000 π.Χ.

Το χρέος είναι σύμφυτο ιστορικά με τον περιουσιακό διαχωρισμό της κοινωνίας, με όρους ιδιωτικής ιδιοκτησίας, αμέσως μετά την κατάρρευση της πολύ πρώιμης «ανακτορικής οικονομίας», η οποία θεμελιωνόταν στην αλληλεγγύη των γενών. Όταν οι άνακτες, οι βασιλείς, οι ευγενείς και το ιερατείο καταχράστηκαν και ιδιοποιήθηκαν την περιουσία που ανήκε συλλογικά στο γένος, η οφειλή μετατράπηκε σε χρέος, το οποίο δήλωνε και εξέφραζε υποτέλεια, καταναγκασμό, εκμετάλλευση, καταπίεση των οφειλετών, οι οποίοι από αλληλέγγυα μέλη του γένους, μετατρέπονταν σε ιδιώτες, σε υπεξούσιους υπερκόσμιων και απόκοσμων εξουσιών.

Τι είναι λοιπόν το χρέος; Είναι ένα σύστημα απαιτήσεων και αξιώσεων σε βάρος του οφειλέτη, όπου, ανεξάρτητα από την οικονομική, κοινωνική και πολιτική του κατάσταση, δεσμεύονται από τον δανειστή όχι μόνο οι υφιστάμενοι πόροι και εισοδήματα, αλλά και τα μελλοντικά. Πρόκειται για την εκμετάλλευση όχι μόνο της τρέχουσας εργασίας του οφειλέτη και των αποτελεσμάτων της, αλλά προκαταβολικά και της μελλοντικής. Η τιτλοποίηση δε αυτών των απαιτήσεων, αποτέλεσε τη λίκνο του κεφαλαιοκρατισμού, δηλαδή της κυριαρχίας του κεφαλαίου ήδη από την εποχή των πόλεων του ύστερου μεσαίωνα. Ενώ το κοινοβούλιο αποτέλεσε τον πιο πρόσφορο θεσμό για την δημιουργία χρέους προκειμένου να μετακυλήσουν οι  υποχρεώσεις από τους κυβερνώντες που αποφασίζουν, στους πολίτες, την κοινωνία και το έθνος συνολικά.

Έτσι θεμελιώθηκε η στενή διαπλοκή των κυβερνώντων με τους δανειστές-τοκογλύφους, η εξαγορά της κυρίαρχης πολιτικής και του κράτους από μια χούφτα αγύρτες του χρηματιστηρίου, την αριστοκρατία του χρήματος. Οι κυβερνώντες μπορούσαν πλέον να δανείζονται ανεξέλεγκτα με πρόσχημα τη συναίνεση του κοινοβουλίου, χωρίς να φέρουν καμία προσωπική ευθύνη, ή υποχρέωση, μιας και υπόχρεο ήταν πια το έθνος, το δημόσιο, ο λαός. Έτσι γεννήθηκε το εθνικό και δημόσιο χρέος. Και μαζί του η σύγχρονη τραπεζική και δημοσιονομική.

Από την προσωπική ευθύνη του μονάρχη και της διακυβέρνησής του, την εποχή του «αρχαίου καθεστώτος», περάσαμε στον κοινοβουλευτισμό όπου η κρατούσα τάξη, όσο διεφθαρμένη, όσο παρασιτική, όσο εγκληματική κι αν είναι, δημιούργησε και επέβαλε τη συλλογική ευθύνη του πολίτη, του λαού, του δημοσίου, του έθνους για τις δικές της ιδιοτελείς πράξεις και διαστροφές. «Έχουμε το στρατό του βασιλιά, το ναυτικό του βασιλιά, τα ταχυδρομεία του βασιλιά, την εθνική οδό του βασιλιά, τα καταστήματα του βασιλιά, τα δικαστήρια του βασιλιά, τα έσοδα του βασιλιά. Όλα είναι του βασιλιά εκτός από το ΧΡΕΟΣ. Αυτό είναι του Έθνους, και κατά συνέπεια ονομάζεται Εθνικό Χρέος.» - Έλεγε ο W. Cobbett σε μια ομιλία του στο Μάντσεστερ το 1830 (1).

Κι αυτό το ανάθεμα ισχύει ακόμη και σήμερα. Πολύ περισσότερα σήμερα. «Όλοι μαζί τα φάγαμε!». Κι επομένως υπόχρεοι δεν είναι οι κυβερνώντες, αλλά οι υποτελείς τους, έστω κι αν δεν ρωτήθηκαν ποτέ, έστω κι αν δεν συμμετείχαν ποτέ στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Έστω κι αν οι κυβερνώντες έχουν μετατρέψει το κράτος σε φέουδο για τους ίδιους, τους «δικούς τους» και τα ειδικά συμφέροντα που εκπροσωπούν. Έστω κι αν έχουν παραβιάσει κατ’ επανάληψη τους νόμους, που απαιτούν κατ’ ελάχιστο την κύρωση από το κοινοβούλιο κάθε υπέρβασης σε δαπάνες και έσοδα, ιδίως πιστωτικά. Κάτι που δεν έγινε ποτέ, ούτε πριν, ούτε μετά τα μνημόνια.

Να γιατί φαντάζει τόσο δύσκολο να διαγραφεί το χρέος. Διότι η διαγραφή του, θίγει τα ιερά και όσια της κρατούσας τάξης. Γι’ αυτό και στην ακαδημαϊκή οικονομική, αλλά και στην επίσημη πολιτική η διαγραφή του χρέους αντιμετωπίζεται ως έγκλημα καθοσιώσεως, ανήκουστο και αδιανόητο. Και πώς να μην είναι αφού θίγει επί της ουσίας την εσωτερική διαπλοκή της εξουσίας, αλλά και την εξαγορά της πολιτικής και του κράτους από τους ηγεμόνες των χρηματαγορών.

Ο Luiz Carlos Bresser Pereira, καθηγητής και υπουργός οικονομικών της Βραζιλίας για εννιά μήνες το 1987 κατέθεσε ενώπιον της Επιτροπής Τραπεζικών, Οικονομικών και Αστικών Υποθέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, στις 5 Ιανουαρίου 1989, στην ακρόαση για την κρίση χρέους στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, τα εξής: «Όμως, παρά τις αυξανόμενες ενδείξεις για την αδυναμία πληρωμής ολόκληρου του χρέους, μια σημαντική μερίδα των ελίτ στις οφειλέτριες χώρες παραμένει πρόθυμη να προσπαθήσει να το πληρώσει. Μπορούμε να σκεφτούμε μια σειρά από εξηγήσεις γι’ αυτή τη στάση, φόβο ή αντίποινα από τις τράπεζες, πολιτιστική υποταγή στον Πρώτο Κόσμο, προθυμία να είμαστε μέρος του, ταύτιση των συμφερόντων των πιστωτριών χωρών με τα συμφέροντα των τραπεζών, έλλειψη πληροφόρησης σχετικά με τις συζητήσεις μεταξύ των ελίτ των πιστωτριών χωρών για το χρέος, την ανικανότητα να αναλογιστούν την εσωτερική οικονομική κρίση στις χώρες τους, τον απόδοση των σταθερών θέσεων για μείωση του χρέους σε ριζοσπαστικές ή εθνικιστικές πολιτικές συμπεριφορές - αλλά σε αυτή τη κατάθεσή μου θέλω να υπογραμμίσω μόνο μία εξήγηση: οι ελίτ γενικά στις οφειλέτριες χώρες σίγουρα δεν είναι αυτές που υποφέρουν περισσότερο από την κρίση χρέους. Αντίθετα, μέρος τους εκμεταλλεύεται το χρέος.»(2)

Όσο οι λαοί στέκουν αδύναμοι απέναντι στις ελίτ, όσο η εξουσία είναι απρόσιτη για τις ανάγκες και τα συμφέροντα των λαών, τόσο η διαγραφή του χρέους φαντάζει παντελώς αδύνατη, σαν κάτι από το υπερπέραν. Τόσο το δημοκρατικό πολίτευμα μετατρέπεται σε άλλοθι ολοκληρωτισμού και απολυταρχίας σε βάρος των λαών. Τόσο η κρίση χρέους θα αναπαράγεται και θα συνθλίβει τη βιωσιμότητα των νοικοκυριών και της χώρας.

Να γιατί η διαγραφή του χρέους υπήρξε από την εποχή της αρχαίας δημοκρατίας, έως τις μέρες μας θεμέλιο της δημοκρατικής αρχής. Ναι, στο πέρασμα της ιστορίας διαγραφή χρεών έχει γίνει και από μη δημοκρατικά καθεστώτα, αλλά η αλήθεια είναι ότι χωρίς διαγραφή χρεών δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία για το δήμο, τους πληβείους, το λαό. Γι’ αυτό και από την εποχή της Σεισάχθειας του Σόλωνα, των αδελφών Γράκχων στην res publica της αρχαίας Ρώμης, έως τη μεγάλη Γαλλική επανάσταση και τις επόμενες που ενέπνευσε, η οριζόντια διαγραφή των χρεών υπέρ του λαού, υπήρξε θεμελιώδες αίτημα της δημοκρατίας. Θεμελιώδης διαχωριστική γραμμή των δυνάμεων που αγωνίζονται για τη δημοκρατία και εκείνων που την αντιστρατεύονται.

Σημειώσεις

     (1) The Chartist Circular. Glasgow, Saturday, July 10, 1841. No. 94.

(2) Luiz Carlos Bresser Pereira: Solving the Debt Crisis: Debt Relief and Adjustment. Hearings before the Committee on Banking, Finance and Urban Affairs House of Representatives. One Hundred First Congress. First Session, January 4 and 5, 1989. Washington DC: U.S. Government Printing Office, 1989, 339