Τι επιφυλάσσει για εμάς η αναμέτρηση στην Καταλονία;

Όπως είχαμε προβλέψει η αναμέτρηση για το ζήτημα της Καταλονίας θα οδηγηθεί στα άκρα, αφήνοντας ανοιχτό ακόμη και το ενδεχόμενο εμφύλιου πολέμου. Με βασική ευθύνη πρωτίστως της κυβέρνησης Ραχόι, η οποία αδίστακτα επέλεξε, αφενός, το δρόμο της ανοιχτής αιματηρής καταστολής και, αφετέρου, να διχάσει βαθύτατα τον ίδιο τον λαό. Όχι μόνο της Ισπανίας ως σύνολο, αλλά και της ίδιας της Καταλονίας.

Το είδαμε να συμβαίνει με τις μαζικότατες διαδηλώσεις εναντίον και υπέρ της Καταλανικής ανεξαρτησίας στη Βαρκελώνη και αλλού. Το μόνο που λείπει είναι να δούμε στρατό στα κέντρα της Καταλονίας και την μετεξέλιξη της όλης αναμέτρησης σε μια κατάσταση ανάλογη με εκείνη που υπάρχει στο Μπέλφαστ της κατεχόμενης από τους Βρετανούς βόρειας Ιρλανδίας. Ένας βαθιά διχασμένος λαός σε αγγλόφρονες και Ιρλανδούς πατριώτες να μισούνται θανάσιμα προς το συμφέρον της Βρετανίας.

Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; Πρώτα-πρώτα ας δούμε τι διδάσκει η ιστορία. Όποτε στην Ευρώπη επικράτησαν υπερεθνικά μορφώματα, είτε με την μορφή αυτοκρατοριών, είτε ως οικονομικές-διοικητικές ενώσεις, οδηγήθηκαν πάντα στην αποσύνθεση μέσα από ένα κύμα αποσχίσεων προκειμένου να δημιουργηθούν νέα κράτη και κρατίδια. Σε κάθε περίπτωση οι υπεξούσιοι αυτών των υπερεθνικών μορφωμάτων αναζήτησαν την λύτρωσή τους, διεκδικώντας τη δική τους, κατά δική τους εθνική, ή θρησκευτική ταυτότητα. Ακόμη κι αν έπεφταν θύματα τυράννων, φυλάρχων, ή αιμοβόρων ηγεμόνων.

Οι λάτρεις της ενοποίησης από τα πάνω και του βούρδουλα μέσω ισχυρών υπερεθνικών εξουσιών, ισχυρών ανδρών, είτε των πεφωτισμένων ηγεμόνων, ποτέ δεν κατάλαβαν, όπως δεν το καταλαβαίνουν και σήμερα ότι οι υπεξούσιοι πάντα θα αναζητούν την επιβεβαίωση τους μέσα από την εθνικότητά τους. Όπως αυτή κι αν εκφράζεται σε κάθε ιστορική συγκυρία ή περίοδο. Είναι ο μόνος δρόμος για την από τα κάτω ενότητα των απόκληρων κάθε ιστορικής εποχής. Είναι ο μόνος τρόπος για να αποκτήσει κοινωνική υπόσταση και αυτοδιάθεση κάθε μεμονωμένος άνθρωπος.

Έτσι προχωρά η ιστορία της ανθρωπότητας. Έτσι προχωρά η ενότητα του ανθρώπινου γένους από τα κάτω. Μέσα από τη διαίρεση σε αυτοτελείς κοινότητες, σε ιστορικά έθνη και εθνότητες που αναζητούν την αυτοδιάθεσή τους με τον τρόπο που επιβάλλει κάθε εποχή.

Να γιατί είχε απόλυτα δίκιο ο Ησαΐας Μπερλίν όταν στα 1969 διαπίστωνε αυτή την ακατανίκητη τάση κάθε ανθρώπου να επιλέγει ο ίδιος την ομάδα στην οποία ανήκει. Την ομάδα όπου νιώθει ασφαλής και οικείος. Κι αυτή πάνω απ’ όλα είναι το έθνος του. Είναι η εποχή της κορύφωσης των εθνικοαπελευθερωτικών και αντιαποικιακών αγώνων των λαών, που διεκδικούσαν το δικαίωμά τους στην εθνική αυτοδιάθεση. Ακόμη κι αν η απελευθερωμένη χώρα τους έπεφτε στα χέρια δικτατόρων, ή τυραννικών καθεστώτων.

«Μάλιστα το επιθυμώ τόσο πολύ», έγραφε ο Μπερλίν εκφράζοντας τον αγώνα κάθε ανθρώπου για την αυτοδιάθεσή του στα πλαίσια της ομάδας όπου ανήκει, «ώστε μπορώ, μέσα στην πικρή μου λαχτάρα για υπόσταση, να προτιμώ τον εκφοβισμό και την κακοδιοίκηση από κάποιο μέλος της δικής μου φυλής ή κοινωνικής τάξης, που όμως με αναγνωρίζει ως άνθρωπο και αντίπαλο - δηλαδή, ως ισότιμο - από την καλή και ανεκτική μεταχείριση από κάποιον μιας ανώτερης και απόμακρης ομάδας, κάποιον που δεν με αναγνωρίζει γι’ αυτό που θέλω και αισθάνομαι ότι είμαι.»

Κι ο Μπερλίν συνεχίζει: «Αυτή είναι η καρδιά της μεγάλης κραυγής για αναγνώριση εκ μέρους των ατόμων και των ομάδων και, στις μέρες μας, των επαγγελμάτων και των τάξεων, των εθνών και των φυλών. Παρόλο που ίσως να μην αποκτήσω «αρνητική» ελευθερία στα χέρια των μελών της δικής μου κοινωνίας, όμως είναι μέλη της δικής μου ομάδας. Με καταλαβαίνουν, όπως τους καταλαβαίνω. Κι αυτή η κατανόηση δημιουργεί μέσα μου την αίσθηση ότι είμαι κάποιος στον κόσμο. Είναι αυτή η επιθυμία για αμοιβαία αναγνώριση που οδηγεί τις πιο αυταρχικές δημοκρατίες να προτιμώνται συνειδητά από τα μέλη τους σε σχέση με τις πιο πεφωτισμένες ολιγαρχίες, ή κάποιες φορές να αναγκάζει ένα μέλος κάποιου πρόσφατα απελευθερωμένου Ασιατικού ή Αφρικανικού κράτους να διαμαρτύρεται λιγότερο σήμερα, όταν αντιμετωπίζεται σκληρά από τα μέλη της δικής του φυλής ή έθνους, από όταν κυβερνούσε κάποιος προσεκτικός, δίκαιος, ευγενικός και καλοπροαίρετος διαχειριστής από το εξωτερικό.»i

Κι αυτός είναι νόμος στην ιστορία, από τον οποίο είναι αδύνατον να διαφύγει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως δεν τον διέφυγε κανένα σύστημα εξουσίας υπεξούσιων λαών από την εποχή των Αλεξανδρινών χρόνων έως σήμερα. Όπως δεν τον διέφυγε ούτε η Σοβιετική Ένωση και ο υπαρκτός σοσιαλισμός στην ανατολική Ευρώπη.

Όταν μεγάλες μάζες νιώθουν απόκληρες από το κράτος, ή το σύστημα εξουσίας στο οποίο ανήκουν, ή ανήκαν, τότε αναγκαστικά τίθενται σε αναζήτηση ταυτότητας. Τίθενται σε αναζήτηση του ανήκειν. Σε αναζήτηση του τόπου όπου ανήκουν και τους ανήκει. Κι όταν αυτή η διαδικασία περιπλέκεται με ιστορικά άλυτα εθνικά ζητήματα, όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες της Ευρώπης, τότε έχουμε φαινόμενα σαν αυτό της Καταλονίας.

Να γιατί ξανακάνουν την εμφάνισή τους εθνικά ζητήματα περασμένων αιώνων. Όπως στη Βρετανία με το ζήτημα της Σκωτίας. Όπως στο Βέλγιο με το ζήτημα της Φλάνδρας. Ακόμη και στην Ιταλία με το ζήτημα του Βορρά που μισεί το Νότο, όπως την εποχή των αντιμαχόμενων βασιλείων της Ιταλικής χερσονήσου, που ενοποίησε σε ενιαίο κράτος η περίοδος του Ρισορτζιμέντου την περίοδο 1815-1872.

Να γιατί ο αριθμός των μελών του ΟΗΕ από τα αρχικά 51 κράτη μέλη το 1945 αυξήθηκε σε 149 το 1984. Πράγμα που οφείλεται κυρίως στην κατάρρευση της αποικιοκρατίας. Η αύξηση αυτού του αριθμού από 151 σε 191 το 1990 οφείλεται ουσιαστικά σε αποσχίσεις από υφιστάμενα κράτη.

Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι πολλές από τις αποσχίσεις αυτές έγιναν υπό το καθεστώς ανοιχτής επέμβασης των μεγάλων δυνάμεων και υπό τον έλεγχο ντόπιων πολιτικών ή άλλων συμμοριών. Πράγμα άλλωστε που συμβαίνει και στην περίπτωση της Καταλονίας, όπου η τοπική κυβέρνηση εκμεταλλεύεται το αίτημα της ανεξαρτησίας για τις δικές της σκοπιμότητες.

Κι αυτές κάθε άλλο παρά αφορούν στην ικανοποίηση του εθνικού αισθήματος των Καταλανών. Να γιατί ο υπουργός εξωτερικών του Ραχόι, έκλεισε το μάτι στην κυβερνώσα ελίτ της Καταλονίας λέγοντας ότι ναι μεν η ανεξαρτησία αποκλείεται, αλλά η μεγαλύτερη αυτονομία μπορεί να τεθεί υπό συζήτηση.
Τι θα σημάνει για τον απλό πολίτη της Καταλονίας η μεγαλύτερη αυτονομία της τοπικής κυβέρνησης; Κάτι πολύ απλό. Διπλή φορολόγηση. Διπλή εφαρμογή πολιτικών λιτότητας.

Από την άλλη η Γερμανία βγήκε να προτείνει ως δήθεν συμβιβαστική λύση το δικό της μοντέλο περιφερειακής ομοσπονδοποίησης, όπου κανένα σώμα πολιτών δεν ασκεί κυριαρχία. Ούτε σε επίπεδο Γερμανίας, ούτε σε επίπεδο Länder. O μόνος που ασκεί κυριαρχία στην Γερμανία είναι η κεντρική κυβέρνηση υπό τον εκάστοτε Καγκελάριο, αντλεί νομιμοποίηση από ένα Συνταγματικό Δικαστήριο, ανάλογο με Ανώτατο Συμβούλιο στις παλαιότερες εποχές του Ράιχ και το υφιστάμενο κομματικό κράτος, Parteinenstaat, όπως αποκαλείται στα Γερμανικά. Στον Γερμανό πολίτη δεν αναγνωρίζεται κανενός είδους εθνική κυριαρχία και αυτοδιάθεση, για να μην μπορεί να θέσει υπό αμφισβήτηση τις βάσεις και τις δομές της ομοσπονδιακής εξουσίας, την οποία καλείται να νομιμοποιήσει στις εκάστοτε εκλογές.

Η παρέμβαση αυτή της Γερμανίας δεν πρέπει να μας ξενίζει. Αυτή είναι η λογική που επιδιώκει να επιβάλλει σ’ ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου τα κράτη μέλη οφείλουν να μετεξελιχθούν σε ομόσπονδες περιοχές τύπου Länder. Και τους λαούς να αποσυντίθενται σε μικτές «πληθυσμιακές οντότητες», χωρίς εθνική ταυτότητα και διεκδικήσεις αυτοδιάθεσης.

Προσωπικά δεν θα εκπλαγώ αν η κυβερνώσα ελίτ της Καταλονίας είναι σε απευθείας συνεννόηση με τη Γερμανία. Αυτό ίσως να εξηγεί το γιατί ζητά διαρκώς την παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντί να απευθυνθεί στη διεθνή κοινότητα και να ακολουθήσει τις προβλεπόμενες διαδικασίες του διεθνούς δικαίου, οι οποίες ορίζουν ότι «απόσχιση είναι η δημιουργία μιας νέας ανεξάρτητης οντότητας μέσω του διαχωρισμού ενός τμήματος του εδάφους και του πληθυσμού από ένα υφιστάμενο κράτος, χωρίς τη συναίνεση του τελευταίου.»ii

Απόσχιση χωρίς τη συναίνεση του υφιστάμενου κράτους. Γιατί δεν το αξιοποιεί η κυβερνώσα ελίτ της Καταλονίας; Διότι πολύ απλά εκμεταλλεύεται το υπαρκτό εθνικό ζήτημα των Καταλανών, προκείμενου η Γερμανία να προωθήσει τάχιστα το μοντέλο ομοσπονδοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά τα πρότυπα και υπό την κυριαρχία του Βερολίνου.

Να ένας ακόμη σοβαρός λόγος για να φύγει η Ελλάδα το ταχύτερο δυνατό από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διότι, παρά το γεγονός ότι είναι το μοναδικό κράτος στην ΕΕ – μαζί με την Πορτογαλία – με εθνική ομοιογένεια του πληθυσμού, η εθελοδουλία των εγχώριων κυβερνώντων είναι τέτοια που κάλλιστα μπορούμε να δούμε διαμελισμό της χώρας. Χωρίς καν το άλλοθι δήθεν μειονοτικών προβλημάτων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

i) Isaiah Berlin, Liberty, Incorporating Four Essays on Liberty. Edited by Henry Hardy, Oxford: Oxford University Press, 1995, σ. 203-204.
ii) Marcelo G. Kohen (ed.), Secession: International Law Perspectives, Cambridge: Cambridge University Press, 2006, σ. 3.