Τι συμβαίνει στ’ αλήθεια με την τουρκική οικονομία;

«Βουλιάζει η οικονομία της Τουρκίας,» μας ενημερώνουν οι γνωστοί φιλαλήθεις φορείς της μαζικής προπαγάνδας. Οι οικονομικές ειδήσεις από την κατάσταση της Τουρκίας έρχονται με την μορφή πολεμικών ανακοινωθέντων. Από κοντά και οι γνωστοί αναλυτές της πλάκας, της καρπαζιάς και της ακαδημαϊκής άνοιας, βγαίνουν εν είδη ουροβόρου όφεως να μας μιλήσουν για τον αμείλικτο τρόπο με τον οποίο οι γνωστές μας αγορές – ως άλλος βιβλικός Γιαχβέ – τιμωρούν όσους τις απορρίπτουν, ή τις αγνοούν.

Είναι όντως επικείμενη η κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας; Κι αν ναι, τι θα σημάνει για την ευρύτερη περιοχή και κυρίως για τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας;

Το άλλοθι για τις πολεμικές ανακοινώσεις εναντίον της τουρκικής οικονομίας είναι η σοβαρή υποτίμηση της τουρκικής λίρας τις τελευταίες ημέρες. Ειδικά μετά την ανακοίνωση διπλασιασμού των δασμών στις βιομηχανικές εισαγωγές αλουμινίου και ατσαλιού από την Τουρκία.

Η αφορμή γι’ αυτή την κίνηση Τραμπ είναι η παράνομη κράτηση από την Τουρκία του Αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον, ο οποίος κατηγορείται για ενίσχυση της τρομοκρατίας. «Πιστεύουμε ότι είναι θύμα άδικης και παράνομης κράτησης», δήλωσε η εκπρόσωπος Τύπου του Λευκού Οίκου, Sarah Sanders.

Αν η κυβέρνηση των ΗΠΑ θεωρεί «άδικη και παράνομη την κράτηση» ενός απλού Αμερικανού πολίτη στην Τουρκία, που του έχουν απαγγελθεί κατηγορίες με βάση των αντιτρομοκρατικό νόμο της χώρας και με βάση αυτή την εκτίμηση προβαίνει σε αντίμετρα, τότε τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα με την κράτηση υπό καθεστώς ομηρίας των δυο στρατιωτικών; Δεν θα μπορούσε να διπλασιάσει τους δασμούς στις τουρκικές εισαγωγές; Δεν θα μπορούσε να αυξήσει επιλεκτικά την φορολογία ειδικά για τις τούρκικες επιχειρηματικές δραστηριότητες στην Ελλάδα; Δεν θα μπορούσε να περιορίσει δραστικά τη διέλευση από την Ελλάδα του τουρκικού διαμετακομιστικού εμπορίου από και προς την Ευρώπη;

Το μικρό πρόστυχο μυστικό της όλης υπόθεσης είναι το γεγονός ότι αν η Ελλάδα έπαιρνε τέτοια αντίμετρα για την ομηρία των δυο στρατιωτικών, η Τουρκία θα βρισκόταν σε πολύ πιο δύσκολη θέση απ’ ότι σήμερα με τα αντίμετρα των ΗΠΑ. Μην ξεχνάμε πώς η Τουρκία διεξάγει πάνω από το 60% του διαμετακομιστικού εμπορίου της με την ΕΕ διαμέσου της Ελλάδας.

Ας αφήσουμε λοιπόν τα ρητορικά μας ερωτήματα να βράζουν στην αφέλεια του έντιμου πολίτη, που αδυνατεί να συλλάβει το μέγεθος της υποτέλειας των κυβερνήσεων αυτής της χώρας κι ας επανέλθουμε στην κατάσταση της Τουρκίας. Η ανακοίνωση του διπλασιασμού των αμερικανικών δασμών, πυροδότησε μια υποτιμητική επίθεση στην τουρκική λίρα. Το αποτέλεσμα είναι να χάσει περίπου 30% της αξίας της έναντι του δολαρίου. Κι έτσι το δολάριο ενώ στις 7/8 ισοδυναμούσε σε λίγο πάνω από 5 τούρκικες λίρες, στις 13/8 έφτασε να ισοδυναμεί σχεδόν με 7 τούρκικες λίρες.

Ο Ερντογάν κατήγγειλε «οικονομικό πόλεμο» και δεν έχει άδικο. Οι διαμήκεις ανακοινώσεις της δυτικής προπαγάνδας περί άμεσης κατάρρευσης της τουρκικής οικονομίας λόγω κερδοσκοπικής επίθεσης στο νόμισμα, δεν είναι παρά μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Θα θέλανε πολύ να δούνε ένα bank run στις τουρκικές τράπεζες, που θα εξανάγκαζε την κεντρική τράπεζα να αναστείλει τη λειτουργία τους. Επίσης Θα θέλανε πολύ να δούνε να καταρρέουν τα τουρκικά ομόλογα στο εξωτερικό ώστε η Τουρκία να προσφύγει στο ΔΝΤ προκειμένου να δανειστεί σε δολάρια.

Αυτού του είδους τον πόλεμο τον διαπιστώσαμε και στην περίπτωση της Αργεντινής, όταν η πτώση του πέσο έναντι του δολαρίου επί προεδρίας Φερνάντεζ ήταν η αφορμή για ανάλογες πολεμικές κραυγές και ανακοινώσεις για επικείμενη κατάρρευση της οικονομίας της. Όλα αυτά έως ότου το Δεκέμβριο του 2015 ανέλαβε ο εκλεκτός της Ουάσιγκτον και των διεθνών κερδοσκόπων, Μαουρίσιο Μάκρι, ο οποίος παρέλαβε την ισοτιμία 1 δολάριο λιγότερα από 10 πέσο και την εκτόξευσε πάνω από τα 29 πέσο!

Κι ενώ ο εν λόγω κύριος κατέστρεψε κυριολεκτικά το νόμισμα, απογείωσε τον πληθωρισμό, εκτίναξε το χρέος και τελικά ξαναοδήγησε την Αργεντινή υπό την αποικιακή κηδεμονία του ΔΝΤ, οι κλακαδόροι της δυτικής προπαγάνδας – οι ίδιοι που σε κάθε δυσμενή συγκυρία έβγαζαν διαπύρρειους μύδρους εναντίον της Φερνάντεζ και αποφαίνονταν ότι η κατάρρευση, που ποτέ δεν ήρθε, της Αργεντινής είναι επικείμενη – δεν έχουν να πουν τίποτε. Η σημερινή κατάσταση στην οικονομία της Αργεντινής, που ισοδυναμεί κυριολεκτικά με κατάρρευση, περνά στα ψιλά των ειδήσεων, μιας και ο κ. Μάκρι δεν είναι Φερνάντεζ.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την Τουρκία σήμερα. Ο οικονομικός πόλεμος που διεξάγεται εναντίον της τουρκικής οικονομίας έχει σαν σκοπό να την εξαναγκάσει είτε να προσφύγει στο ΔΝΤ, είτε να ενισχύσει πάνω και πέρα από τις δυνατότητές εξυπηρέτησης το εξωτερικό χρέος της σε δολάρια.

Η μεθοδολογία είναι εξαιρετικά απλή. Με την κερδοσκοπική υποτίμηση του νομίσματος, της τουρκικής λίρας, οι αγορές και πρωτίστως οι ΗΠΑ, επιτίθενται στα συναλλαγματικά αποθέματα της Τουρκίας με σκοπό να τα εξαντλήσουν. Η Τουρκία είναι μια οικονομία εξωστρεφής και η άνοδός της στηρίχθηκε πρωτίστως – ιδίως στα χρόνια του Ερντογάν – στην προσέλκυση του ξένου κεφαλαίου.

Στο διάγραμμα που παραθέτουμε μπορεί να δει κανείς συγκριτικά τις ακαθάριστες εγχώριες επενδύσεις σε Ελλάδα και Τουρκία. Καθώς η Ελλάδα επέλεγε με την είσοδό της στην ΕΕ να μετατραπεί σε τόπο προσέλκυσης κάθε λογής κερδοσκοπίας με χαρτιά και χρέη, η Τουρκία αναπτυσσόταν σε μια σημαντική αγορά ακαθάριστων επενδύσεων. Μόνο που για να το κάνει αυτό στηρίχθηκε όχι μόνο στην προσέλκυση ξένου κεφαλαίου, αλλά και στον ξέφρενο δανεισμό των δικών της επιχειρήσεων από το εξωτερικό.

Ο πίνακας που παραθέτουμε από την κεντρικής τράπεζα της Τουρκίας δείχνει το ύψος του δανειακών υπολοίπων του ιδιωτικού τομέα, που αισίως ανέρχεται στα 242,5 δις δολάρια. Το κόστος της εξυπηρέτησης του εξωτερικού αυτού χρέους έχει ήδη εκτιναχθεί καθώς η τουρκική λίρα διαρκώς υποχωρεί έναντι του δολαρίου. Ενώ οι καθαρές υποχρεώσεις της Τουρκίας προς το εξωτερικό ανέρχονται σε 443,7 δις δολάρια, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας.

Ο τρόπος αυτός οικονομικής ανόδου της Τουρκίας, με βάση τον οποίο ο Ερντογάν κατόρθωσε να κρατηθεί στην εξουσία, είχε δυο θεμελιώδεις συνέπειες για την τουρκική οικονομία.
Πρώτα-πρώτα, την εκτίναξη των απαιτήσεων ξένων τραπεζών στην Τουρκία. Στο διάγραμμα της Τράπεζας διεθνών διακανονισμών βλέπουμε αυτή την εκτίναξη των απαιτήσεων που έφτασε να ξεπερνά τα 306 δις δολάρια το πρώτο τρίμηνο του 2016. Από τότε παρουσιάζεται μια ελαφρά κάμψη για να καταλήξουν οι ξένες απαιτήσεις στα 265 δις δολάρια το πρώτο τρίμηνο του 2018.

Οι τράπεζες που διαθέτουν σήμερα το μεγαλύτερο μερίδιο σε ξένες απαιτήσεις έναντι της Τουρκίας παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα του Bloomberg.

Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι οι εγχώριες τράπεζες της Ελλάδας είχαν σοβαρές απαιτήσεις έναντι της Τουρκίας, όπως δείχνει το διάγραμμα που παραθέτουμε από την Τράπεζα διεθνών διακανονισμών. Το ύψος των απαιτήσεων έναντι της Τουρκίας ανερχόταν έως το πρώτο τρίμηνο του 2016 πάνω από τα 30 δις δολάρια.

Ενώ το 2ο τρίμηνο του 2016 κατέβηκαν οι απαιτήσεις αυτές έναντι της Τουρκίας μόλις στα 228 εκατ. δολάρια, για να καταλήξουν το 1ο τρίμηνο του 2018 στα 130 εκατ. δολάρια. Πού πήγαν αυτά τα 30 δις δολάρια απαιτήσεων των ελληνικών τραπεζών έναντι της Τουρκίας; Πάντως δεν επέστρεψαν στην Ελλάδα. Οι απαιτήσεις αυτές έναντι της Τουρκίας άλλαξαν χέρια και ταυτότητα, για να μην είναι εύκολα ανιχνεύσιμες.

Οι απαιτήσεις αυτές έναντι της Τουρκίας αποτελούν έναν ασφαλή δείκτη για την οργανική διαπλοκή των συμφερόντων της ελληνικής ολιγαρχίας με εκείνη της Τουρκίας. Οι εγχώριοι ολιγάρχες της Ελλάδας, αλλά και το πολιτικό προσωπικό της χώρας, έχουν επενδύσει σημαντικά στην άνοδο και την σταθεροποίηση του καθεστώτος Ερντογάν. Εξ ου και η πρωτοφανής πολιτική της υποτέλειας και της εθελοδουλίας έναντι του Ερντογάν, όλων των ελληνικών κυβερνήσεων αυτής της περιόδου.

Η δεύτερη και εξίσου σημαντική συνέπεια είναι η ανάγκη για την Τουρκία να διατηρεί ιδιαίτερα υψηλά συναλλαγματικά αποθέματα προκειμένου να εξυπηρετείται το εξωτερικό της έλλειμμα και κυρίως το εξωτερικό της χρέος.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας, τα συναλλαγματικά αποθέματα βρίσκονται σήμερα στα 102,9 δις δολάρια. Πρόκειται για το 12% του τουρκικού ΑΕΠ. Για να συντηρηθεί αυτό το ύψος αποθεματικών σε χρυσό και συνάλλαγμα θα πρέπει η Τουρκία να συνεχίζει να προσελκύει επενδύσεις χαρτοφυλακίου, οι οποίες κατευθύνονται κυρίως στην αγορά ομολόγων κρατικού και ιδιωτικού χρέους.

Για την Τουρκία οι εισροές επενδύσεων χαρτοφυλακίου συνιστούν τη βασική πηγή ανανέωσης των συναλλαγματικών αποθεμάτων. To 2017 όμως υπήρξε διαρροή από την Τουρκία επενδύσεων χαρτοφυλακίου ύψους 24,4 δις δολάρια.
Η επίθεση λοιπόν στην τουρκική λίρα έχει σαν βασικό στόχο την εξάντληση των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Τουρκίας. Ταυτόχρονα αυξάνει το κόστος εξυπηρέτησης του εξωτερικού χρέους της Τουρκίας, αλλά και τις απαιτήσεις των ξένων τραπεζών από την Τουρκία.

Η πίεση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα την εκτίναξη του πληθωρισμού. Ο ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού στην Τουρκία αυξήθηκε σε 15,85% τον Ιούλιο του 2018 από 15,35% τον Ιούνιο. Ήταν το υψηλότερο ποσοστό πληθωρισμού από τον Ιανουάριο του 2004, που τροφοδοτήθηκε κυρίως από τις υψηλότερες τιμές των τροφίμων και μη αλκοολούχων ποτών, τη στέγαση και τις υπηρεσίες κοινής ωφελείας. Πράγμα που σημαίνει μεταφορά της εξωτερικής υποτίμησης του νομίσματος στα εισοδήματα ιδίως των πιο φτωχών στρωμάτων της Τουρκίας.

Προκειμένου να αποφευχθεί ένα bank run στις τουρκικές τράπεζες, η κεντρική τράπεζα δήλωσε ότι θα «παρέχει όλη τη ρευστότητα που χρειάζονται οι τράπεζες» καθώς η τουρκική λίρα συνέχισε να πέφτει. Οι εισαγγελείς έχουν εν τω μεταξύ απειλήσει να ασκήσουν διώξεις εναντίον όλων εκείνων που «απειλούν την οικονομική ασφάλεια».

Οι δηλώσεις της κεντρικής τράπεζας ώθησαν την Μέρκελ να παρέμβει. Η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ ζήτησε τη Δευτέρα από την Τουρκία να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία της κεντρικής της τράπεζας. «Κανείς δεν ενδιαφέρεται για την οικονομική αποσταθεροποίηση της Τουρκίας, αλλά όλα πρέπει να γίνουν για να εξασφαλιστεί μια ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα», δήλωσε η Μέρκελ κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου στο Βερολίνο. «Η Γερμανία θα ήθελε να δει μια οικονομικά ευημερούσα Τουρκία. Αυτό είναι προς το συμφέρον μας.»

Μια ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα δεν θα μπορούσε να παρέμβει υπέρ της ρευστότητας των καταθέσεων για να αποφευχθεί ένα bank run. Αντίθετα θα κοίταζε να προστατεύσει τις ιδιωτικές τράπεζες και τους επενδυτές κερδοσκόπους. Όπως κάνει στην ΕΕ.

Ωστόσο, η Μέρκελ έχει ένα δίκιο. Δεν θέλει την οικονομική κατάρρευση της Τουρκίας, αλλά την επιβολή απόλυτου ελέγχου στα οικονομικά της διαμέσου είτε του ΔΝΤ, είτε των ξένων τραπεζών. Αυτό ακριβώς επιδιώκουν και οι ΗΠΑ.

Τι δυνατότητες έχει να απαντήσει αποτελεσματικά ο Ερντογάν σ’ αυτόν τον οικονομικό πόλεμο. Μια οικονομία που εξαρτάται από την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων, αλλά και το νόμισμά της είναι έρμαιο της κερδοσκοπίας στις αγορές εξωτερικού συναλλάγματος (FOREX) δεν έχει πολλά περιθώρια. Αργά ή γρήγορα οι δυνάμεις του δολαρίου θα της επιβληθούν.

Θέλουν την Τουρκία υπό το ΔΝΤ κι αυτό θα το πετύχουν εκτός κι αν ο Ερντογάν ανοιχθεί περισσότερο προς την Κίνα και τη Ρωσία. Κυρίως την Κίνα, η οποία διαθέτει επαρκή συναλλαγματικά διαθέσιμα για να υποστηρίξει – έστω προσωρινά – την επίθεση στην τουρκική λίρα. Μια τέτοια στροφή όμως θα πρέπει να συνοδευτεί αναγκαστικά με δομικές αλλαγές στον εξωστρεφή χαρακτήρα της Τουρκίας, αλλά και στις γεωστρατηγικές της στοχεύσεις.

Όπως και να έχει, ο νομισματικός πόλεμος που δέχεται αυτή τη στιγμή η Τουρκία, εξαναγκάζει ένα καθεστώς σαν του Ερντογάν να καλοβλέπει την προσάρτηση νέων εδαφών, περιοχών και σφαιρών επιρροής. Κάνει δηλαδή το καθεστώς Ερντογάν πιο επιρρεπές στην επίδειξη στρατιωτικής δύναμης και υπεροχής στην ευρύτερη περιοχή. Κι επομένως θα πρέπει να περιμένουμε κορύφωση των επιθετικών ενεργειών της Τουρκίας στο ευρύτερο Αιγαίο, την Κύπρο και στη «Δυτική Θράκη».

Άλλωστε, ο νομισματικός πόλεμος μπορεί να αντιμετωπιστεί από μια οικονομία σαν της Τουρκίας κι ένα καθεστώς σαν του Ερντογάν μόνο με αυξημένη πίεση στις πιο ευάλωτες περιοχές του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Κι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει πιο ευάλωτη περιοχή από την Ελλάδα και τα νοτιοδυτικά Βαλκάνια.