Η ευρωζώνη υπό συνθήκες κλιμακούμενης κατάρρευσης

Η τελευταία απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να μειώσει στο 0% το επιτόκιο κύριας χρηματοδότησης και στο -0,40% το επιτόκιο καταθέσεων, ισοδυναμεί μ' ένα ακόμη καρφί στο φέρετρο του ευρώ. Η απόφαση αυτή της ΕΚΤ υιοθετήθηκε υποτίθεται για να αποτραπεί η διολίσθηση σε αποπληθωρισμό ολόκληρης της ευρωζώνης.

Η απειλή του αποπληθωρισμού.

Η αλήθεια είναι ότι κανένα μέτρο νομισματικής πολιτικής και επιτοκίων δεν πρόκειται να αποτρέψει τον αποπληθωρισμό. Στη μέγγενη του αποπληθωρισμού βρίσκεται πρώτα και κύρια η Ελλάδα από το 2013. H Ισπανία ακολουθεί κατά πόδας από το 2014. Η Κύπρος το ίδιο και η Πορτογαλία. Η Ιρλανδία έχει ξεκίνησε να βυθίζεται σε αποπληθωρισμό το 2015.

Η Γερμανία βρίσκεται στο όριο, ενώ η Βρετανία και οι ΗΠΑ ήδη αντιμετωπίζουν το φάσμα του αποπληθωρισμού. Ολόκληρη η ευρωζώνη, αλλά και συνολικά η οικονομία της ΕΕ το 2015 πέρασαν το κατώφλι του αποπληθωρισμού σημειώνοντας 0% πληθωρισμό. Τους πρώτους μήνες του 2016 ο αποπληθωρισμός εμφανίστηκε με έντονα αρνητικούς ρυθμούς, κάτι που εξανάγκασε την ΕΚΤ να πάρει την απόφαση για νέα μείωση επιτοκίων.

Τι είναι αποπληθωρισμός;

Ο αποπληθωρισμός φαινομενικά εμφανίζεται με αρνητικούς ρυθμούς τιμάριθμου, δηλαδή με το δείκτη των τιμών να πέφτει. Αν αυτή η πτώση προέρχεται από μια εκρηκτική άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας στην οικονομία, τότε δεν ισοδυναμεί με κατάρρευση. Αντίθετα, αν δεν κυριαρχούν στην οικονομία ιδιωτικά μονοπώλια και κερδοσκοπικές τράπεζες, η πτώση αυτή των τιμών είναι ευεργετική για την οικονομία των εργαζομένων.

Συμβαίνει κάτι τέτοιο σήμερα; H αύξηση της παραγωγικότητας των ΗΠΑ παρουσιάζει μέτριες επιδόσεις από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Από το 1995-2003, η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε πάνω από 3% ετησίως. Όμως, η περίοδος από τα τέλη του 2010 έως το τέλος του 2015 είδε το χαμηλότερο ποσοστό αύξησης των πέντε ετών που καταγράφονται από το 19ο αιώνα, περίπου 0,5% ετησίως.

Το ίδιο συμβαίνει για σχεδόν όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες. Ιδιαίτερα με την ευρωζώνη και την οικονομία της ΕΕ, όπου ακόμη και η Γερμανία βιώνει τους πιο ισχνούς ρυθμούς παραγωγικότητας της εργασίας στη διάρκεια ενός ολόκληρου αιώνα.

Ούτε το πρόβλημα του αποπληθωρισμού ακολουθεί μια εποχή έντονου πληθωρισμού και υπερπληθωρισμού, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου. Δηλαδή πριν καταρρεύσει η παγκόσμια οικονομία του κεφαλαίου το 1929. Επομένως, ο αποπληθωρισμός οφείλεται στην κατάρρευση της συνολικής ζήτησης, δηλαδή της κατανάλωσης και των επενδύσεων.

Σε τι οφείλεται σήμερα;

Κι αυτό οφείλεται πρωτίστως στο γεγονός ότι η τρομακτική επέκταση των χρηματαγορών με την έκρηξη του χρέους, απορροφούν, αφενός, όλο και περισσότερους ζωτικούς πόρους από την οικονομία με όρους εργασίας, εισοδήματος, εμπορίου, επενδύσεων στην παραγωγή. Και, αφετέρου, στις εκρηκτικές ανισότητες σε βάρος της εργασίας.

Όλα αυτά συνθέτουν όχι μια συγκυριακή κατάσταση, αλλά βαθύτατα δομικά χαρακτηριστικά της αποκαλούμενης "ελεύθερης οικονομίας", όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά την σάρωμα του νεοφιλελευθερισμού από τα τέλη της δεκαετίας του '80 και μετά. Η παγκοσμιοποίηση της χρηματιστικής επέκτασης και η κατάλυση όλων των κοινωνικών, εργασιακών και δημοσιονομικών όρων αναδιανομής, που εξασφάλιζαν την έστω και περιορισμένη μείωση των κοινωνικών και εισοδηματικών ανισοτήτων, είναι οι κινητήριες δυνάμεις του σημερινού αποπληθωρισμού. Δηλαδή της κλιμακούμενης κατάρρευσης της παγκόσμιας οικονομίας του κεφαλαίου.

Ακόμη και η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών στο τελευταίο Quarterly Review (3/2016) της, σημειώνει: "Η ανισότητα του πλούτου έχει αρχίσει να αυξάνεται στις προηγμένες οικονομίες. Τα διαθέσιμα δεδομένα 1810-2010 δείχνουν ότι, όπως μετράται από το μερίδιο του ανώτατου 1% της κατανομής του πλούτου, η ανισότητα έχει αυξηθεί από τη δεκαετία του 1980. Ενώ η ανισότητα παραμένει κάτω από τα επίπεδα που επικρατούσαν κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η αύξηση αυτή σηματοδοτεί το τέλος της τάσης μείωσης των ανισοτήτων που επικράτησε για το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα."

Η αντιστροφή αυτή - που οφείλεται στις πολιτικές της κοινωνικής ρεβάνς του κεφαλαίου και του ανοίγματος των αγορών, που επικράτησαν σε δεξιά και αριστερά από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και κατόπιν - συνδυάστηκε με την παγκοσμιοποίηση της χρηματαγοράς. Μια χρηματαγορά που πλέον δεν μπορεί να επεκταθεί αλλιώς παρά μόνο μέσα από την κερδοσκοπία με μη βιώσιμα χρέη και παράγωγους τίτλους δίχως αντίκρισμα στην πραγματική οικονομία.

Ο φαύλος κύκλος που οδηγεί στο χάος

Και τι κάνουν οι κεντρικοί τραπεζίτες σαν τον Ντράγκι; Ο κ Ντράγκι δεσμεύτηκε να κατακλύσει η ΕΚΤ το χρηματοπιστωτικό σύστημα με φρέσκο χρήμα για όσο χρονικό διάστημα χρειάζεται προκειμένου να κρατήσει την εικονική οικονομική ανάκαμψη στη ζωή και να αποτρέψει έναν υποτροπιασμό του αποπληθωρισμού. Κι έτσι εκτός από μείωση των επιτοκίων, αύξησε και την "ποσοτική χαλάρωση" από 60 δις ευρώ το μήνα σε 80.

Θα επιτευχθεί ο σκοπός του κ. Ντράγκι; Φυσικά όχι. Αντίθετα, τα μέτρα της ΕΚΤ θα αναγκάσουν ακόμη και εύρωστες αποταμιευτικές τράπεζες να μεταφέρουν τα κόστη του αρνητικού επιτοκίου στους καταθέτες τους. Όπου δεν μπορεί να γίνει αυτό, θα δυναμώσει η πίεση ιδίως των "συστημικών" τραπεζών για άμεσο κούρεμα των καταθέσεων. Και ξέρετε δα πόσο αντιστέκονται οι κυβερνήσεις στις πιέσεις των τραπεζών.

Ξέροντας επίσης οι τράπεζες και οι επενδυτές ότι η ΕΚΤ θα αγοράζει μεγάλο μέρος των ομολόγων που εκδίδουν οι ίδιοι, τα κράτη και οι μονοπωλιακές επιχειρήσεις, δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα να υποστηρίξουν εκδόσεις με αρνητικά επιτόκια. Αυτό θα πυροδοτήσει αναγκαστικά ένα καθοδικό σπιράλ στα επιτόκια στις αγορές, το οποίο, αφενός, θα διευκολύνει την αύξηση των ήδη μη βιώσιμων χρεών σε κράτη και ιδιώτες. Και, αφετέρου, σε μαζική φυγή κεφαλαίων με ρευστοποιήσεις τίτλων, με αποτέλεσμα να ενισχυθεί η δυναμική του κραχ που ενυπάρχει ήδη στις χρηματαγορές.

Και καθώς ο κίνδυνος του κραχ θα απειλεί τις μεγάλες τράπεζες και τις χρηματαγορές, τόσο θα αυξάνεται η πίεση στον κ. Ντράγκι για νέες μειώσεις επιτοκίων και ακόμη περισσότερο φρέσκο χρήμα με τη μορφή της "ποσοτικής χαλάρωσης". Αυτό ακριβώς είναι ο φαύλος κύκλος που οδηγεί σε δίνη αποπληθωρισμού.

Τι θα συμβεί στην πραγματική οικονομία;

Οι επιχειρήσεις θα δουν να συμπιέζονται ακόμη περισσότερο τα περιθώρια κέρδους τους. Θα ενισχυθεί ακόμη περισσότερο η τάση στις μεγαλύτερες επιχειρήσεις και κυρίως στις πολυεθνικές να αποθησαυρίσουν τα ταμειακά τους διαθέσιμα, αντί να προχωρήσουν σε νέες επενδύσεις και αύξηση του κύκλου εργασιών.

Στο τέλος του 2014, οι 100 μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρείες είχαν μια κατ' εκτίμηση $4.4 τρισεκατομμύρια ταμειακών διαθεσίμων, σχεδόν διπλάσιο από το επίπεδο πριν από την παγκόσμια οικονομική κρίση. Όση είναι η ιδιωτική περιουσία 4 δις πιο φτωχών ανθρώπων του πλανήτη.

Στο σύνολό τους οι πολυεθνικές κρατούν στα ταμεία τους αδιάθετα γύρω στα $8 τρισεκατομμύρια, ήτοι πάνω από το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αυτά τα ρευστά διαθέσιμα έχουν συσσωρευτεί σε μια προσπάθεια να μειώσουν οι πολυεθνικές την εξάρτησή τους από το χρέος και να εξασφαλίσουν την αναχρηματοδότησή τους, ενώ τα επιτόκια είναι χαμηλά, δημιουργώντας ένα είδος προστασίας έναντι χρηματοπιστωτικής αναταραχής.

Όλα αυτά θα οδηγήσουν αναγκαστικά σε ένα νέο κύμα απολύσεων και συμπίεσης εργατικού κόστους παντού. Ενώ οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις θα αντιμετωπίσουν το δίλημμα, λουκέτο ή εξαγορά. Ταυτόχρονα θα αυξηθούν οι πιέσεις για ακόμη μεγαλύτερες περικοπές των κοινωνικών δαπανών, ώστε να διατεθούν περισσότερα κονδύλια για την εξυπηρέτηση των χρεών, κρατικών και ιδιωτικών. Κι έτσι η συνολική ζήτηση θα συνεχίσει να καταρρέει οδηγώντας με μαθηματική ακρίβεια σε δίνη αποπληθωρισμού.

Η ευρωζώνη υπό κατάρρευση.

Μπορεί να επιβιώσει το ευρώ; Ας θυμηθούμε τι έλεγε η ίδια η ΕΚΤ όταν μιλούσε για "τον ορισμό της σταθερότητας των τιμών" (www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/pricestab/html/index.en.html). Δηλαδή για την αποστολή εξ ιδρύσεως της να κρατά τον πληθωρισμό στην ευρωζώνη μόλις κάτω από 2%: Ο στόχος αυτός, έγραφε, "παρέχει ένα επαρκές περιθώριο για την αποφυγή των κινδύνων του αποπληθωρισμού. Έχοντας ένα τέτοιο περιθώριο ασφαλείας έναντι του αποπληθωρισμού είναι σημαντικό επειδή τα ονομαστικά επιτόκια δεν μπορούν να πέσουν κάτω από το μηδέν. Σε ένα περιβάλλον αποπληθωρισμού η νομισματική πολιτική μπορεί έτσι να μην είναι σε θέση να τονώσει επαρκώς τη συνολική ζήτηση, χρησιμοποιώντας τα επιτόκια της. Αυτό καθιστά πιο δύσκολο για τη νομισματική πολιτική να καταπολεμήσει τον αποπληθωρισμό από ό, τι να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό".

Με άλλα λόγια ακόμη και σύμφωνα με την ίδια την ΕΚΤ ο αποπληθωρισμός δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τις νομισματικές πολιτικές του κοινού νομίσματος. Δηλαδή, το ευρώ δεν μπορεί να επιβιώσει σε συνθήκες αποπληθωρισμού. Επομένως, η ευρωζώνη βρίσκεται ήδη σε αχαρτογράφητα νερά.

Ο αποπληθωρισμός γεννά τον πόλεμο

Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι τη δύνη αποπληθωρισμού, ειδικά όταν συνδυάζεται με παγκόσμια ύφεση, ο καπιταλισμός σαν σύστημα δεν έχει βρει τρόπο να καταπολεμήσει αποτελεσματικά με οικονομικά μέσα. Ο λόγος είναι απλός. Για να ξεφύγει η οικονομία από τη δίνη αποπληθωρισμού αποτελεσματικά απαιτείται κατ' ελάχιστο σβήσιμο χρεών, χρεοκοπία των μεγάλων τραπεζών και πραγματικό εισόδημα στις εργαζόμενες μάζες για να τονωθεί η τελική κατανάλωση.

Αυτό σημαίνει δυο θεμελιώδεις επιλογές: Ριζική στροφή της δημοσιονομικής και οικονομικής πολιτικής με γνώμονα μια μεγάλη αναδιανομή εισοδήματος και πλούτου υπέρ των εργαζομένων. Και φυσικά απεξάρτηση της εθνικής οικονομίας από τις παγκόσμιες αγορές χρήματος. Κάτι βέβαια που κατ' ελάχιστο απαιτεί επανεθνικοποίηση όλων των βασικών μοχλών νομισματικής, πιστωτικής και δημοσιονομικής πολιτικής.

Με άλλα λόγια απαιτεί ισχυρά εθνικά συστήματα ρύθμισης της οικονομίας. Ποιά κυβέρνηση μπορεί να το κάνει; Μόνο μια κυβέρνηση που δεν είναι έρμαιο του ευρώ και του τραπεζικού καρτέλ.

Ο καπιταλισμός του μεσοπολέμου δοκίμασε το New Deal, αλλά και τη "σωματειακή οικονομία" του φασισμού και του ναζισμού για να βγει από τη δύνη του αποπληθωρισμού. Όλες του οι προσπάθειες απλά προετοίμασαν οικονομικά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Όπως ακριβώς και οι προσπάθειες μέσω της αποικιοκρατίας να αντιμετωπιστεί ο αποπληθωρισμός της παγκόσμιας ύφεσης του 1873-96, οδήγησαν τελικά στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Θα ενταθεί ο επεκτατισμός

Ο αποπληθωρισμός όμως δεν είναι μια κατάσταση όπου όλοι συμπάσχουν. Ενισχύει τις ιμπεριαλιστικές τάσεις των ισχυρών, καθώς προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τη δική τους ύφεση μέσα από την λεηλασία των άλλων χωρών. Πρώτα και κύρια των πιο προβληματικών. Πώς επιτυγχάνεται καλύτερα η λεηλασία αυτή; Μέσα από την επιτάχυνση της εσωτερικής και εξωτερικής υποτίμησης των οικονομιών.

Να γιατί θα δούμε πολύ σύντομα να εξαναγκάζεται η Ελλάδα να εισάγει διπλό, ή παράλληλο νόμισμα, προκειμένου να συνδυαστεί η εσωτερική υποτίμηση λόγω μνημονίων με την εξωτερική υποτίμηση των εισοδημάτων, της περιουσίας και της εργασίας. Οι αποφάσεις του Ντράγκι και το φάντασμα του πληθωρισμού θα κάνουν τη Γερμανία να πιέζει όλο και πιο αφόρητα για μια λύση τύπου Σόιμπλε. Για ένα επικαιροποιημένο ή 4ο μνημόνιο με διπλό, ή παράλληλο νόμισμα.

Η ένταση των αντιθέσεων και η προσπάθεια της Γερμανίας να αντιμετωπίσει την αναπόφευκτη κατάρρευση της ευρωζώνης, θα οδηγήσει την Ευρώπη σε καταστάσεις πολύ χειρότερες από εκείνες που συνέβησαν όταν μετά το κραχ του 1929 κατέρρευσε ο χρυσός κανόνας. Θα οδηγήσει στη διάλυση ακόμη και μεγάλων κρατών με τον πόλεμο να συνιστά τη μόνη διέξοδο για τους ισχυρούς των αγορών και της πολιτικής.

Επομένως, η μόνη διέξοδος είναι μία. Τουλάχιστον για όποιον δεν θέλει να βιώσει η Ελλάδα τον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο, ο οποίος έχει ήδη ξεκινήσει στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία.

Θα πρέπει να φύγουμε το ταχύτερο δυνατό από την ευρωζώνη και την ΕΕ, πριν θαφτούμε οριστικά κάτω από τα ερείπια του σαθρού τους οικοδομήματος. Θα πρέπει να σβήσουμε τα χρέη και να θωρακίσουμε την εθνική μας οικονομία με όρους παραγωγής, εργασίας, εισοδήματος και απασχόλησης. Διαφορετικά θα βιώσουμε την ολοκληρωτική διάλυση της χώρας εν μέσω μιας γενικευμένης κατάρρευσης και πολέμου.