Βαθαίνει η κρίση ή όχι;

Παγκόσμια Οικονομία

Το πιο καυτό θέμα των ημερών είναι τι «μέλλει γενέσθαι» με την παγκόσμια οικονομία. Αναλύσεις, προβλέψεις ακόμη και προφητείες δίνουν και παίρνουν. Η βαθύτατη ανησυχία είναι παντού έκδηλη. Τα επίσημα επιτελεία πότε ανεβαίνουν στα ύψη της πιο λαμπρής αισιοδοξίας και πότε πέφτουν στα τάρταρα της πλήρους απαισιοδοξίας. Κι αυτό είναι φυσικό. Με το που ξεκίνησε η χρονιά που πέρασε υπήρξε η πιο δύσκολη, η πιο ανελέητη για την παγκόσμια οικονομία και ιδίως για τις πιο ισχυρές οικονομίες του πλανήτη με πρώτη τις ΗΠΑ. Πολλοί αναλυτές θεωρούν δίκαια ότι ανάλογη «σύσπαση» έχει να εμφανιστεί από τις αρχές της δεκαετίας του ’80.

Το καθοριστικό, όμως, αυτής της αναταραχής είναι το γεγονός ότι οι επίσημοι αναλυτές της παγκόσμιας αγοράς δεν έχουν να διατυπώσουν καμμιά στρατηγική διεξόδου απ’ την κρίση στα γενικά πλαίσια του υπάρχοντος συστήματος. Το μήνυμα είναι απλό και καθαρό: κρατηθείτε όσο κι όσοι μπορείτε κι ας ελπίσουμε ότι αυτή η απότομη κατηφόρα θα είναι σύντομη. Αν, εν τω μεταξύ, κατά την διάρκεια αυτής της πτώσης πεταχτούν απ’ το βαγόνι τεράστιες μάζες ανέργων και φτωχών, κλατάρουν μια σειρά «οικονομικά θαύματα», καταρρεύσουν κάποιοι απ’ τους «πυλώνες» της παγκόσμιας οικονομίας και μεταβληθούν σε ερείπια ολόκληρες χώρες και λαοί, δεν έχει και μεγάλη σημασία. Άλλωστε, όπως είπε ο υπουργός οικονομικών των ΗΠΑ, Πολ Ο’ Νηλ, με αφορμή τις ενδεχόμενες παρενέργειες της χρεοκοπίας της Αργεντινής: «Πιστεύετε ότι κανένας σε πέντε χρόνια από σήμερα θα θυμάται όλα αυτά;».

Ωστόσο η πώρωση και ο κυνισμός των κυβερνώντων δεν αποτελεί ικανοποιητική απάντηση, ούτε για τους ίδιους. Γι αυτό κι έχει ξεκινήσει ένας αληθινός αγώνας δρόμου να προβλεφτεί πότε ακριβώς θα «ανακάμψει» η παγκόσμια οικονομία και ιδίως ο «σκληρός πυρήνας» της. Πότε θα σημειωθεί ικανοποιητική άνοδος στο ΑΕΠ, στη βιομηχανική παραγωγή, στη ζήτηση, κοκ. Πότε θα πάψουν να δέχονται ισχυρές πιέσεις οι χρηματαγορές και πότε η πολιτική των χαμηλών επιτοκίων και του χαμηλού πληθωρισμού θα αποδώσει τα αναμενόμενα.

Το δυστύχημα, όμως, για όλους αυτούς βρίσκεται στο γεγονός ότι η σημερινή κρίση δεν είναι μια συνηθισμένη κυκλική «σύσπαση», μια περιοδική «προσαρμογή»  μιας διαρκώς διαστελλόμενης οικονομίας. Ούτε προέρχεται από τα πίσω βαγόνια της αμαξοστοιχίας στην παγκόσμια αγορά. Αντίθετα, προέρχεται από μια σοβαρή μηχανική εμπλοκή στην ατμομηχανή και πυροδοτείται απ’ την ίδια την αρχιτεκτονική του παγκόσμιου συστήματος, όπως οικοδομήθηκε την τελευταία ιδίως δεκαετία. Γι αυτό και η έξοδος απ’ αυτή δεν εξαρτάται απλά από κάποια ικανοποιητική άνοδο των γνωστών μακροοικονομικών δεικτών, ενώ η εμμονή στην πεπατημένη δημιουργεί όλο και μεγαλύτερους κινδύνους.

Απ’ ότι φαίνεται, λοιπόν, το παγκόσμιο σύστημα του κεφαλαίου, με πρώτες τις πιο ισχυρές του οικονομίες, μπήκε σε μια νέα περίοδο διαρθρωτικής κρίσης. Αυτό υποδηλώνει και το διάγραμμα που παραθέτουμε, με την μεταβολή της μέσης κερδοφορίας (απόδοσης) του κεφαλαίου στις ΗΠΑ, στην ΕΕ και την Ιαπωνία κατά την τελευταία δεκαετία*. Απ’ ότι φαίνεται μετά από μια ολόκληρη περίοδο ραγδαίας ανόδου της μέσης απόδοσης του κεφαλαίου, που ξεκινά περίπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80, έχουμε ήδη εισέλθει σε μια νέα περίοδο πτώσης της μέσης κερδοφορίας. Κάτι που ξεκίνησε να εκδηλώνεται πρώτα στις ΗΠΑ ήδη απ’ το 2000.

Τι σημαίνει, όμως, το πέρασμα σε μια νέα περίοδο πτωτικής τάσης της μέσης κερδοφορίας του κεφαλαίου; Σημαίνει ότι ολόκληρο το σύστημα αναδιαρθρώσεων της τελευταίας δεκαετίας και πλέον, που συνήθως αποκαλείται ως «παγκοσμιοποίηση των αγορών», εξάντλησε την δυναμική του, έπαψε να στηρίζει την άνοδο της μέσης απόδοσης του κεφαλαίου στις ανεπτυγμένες χώρες. Δεν αρκεί πια, χρειάζεται να αναδομηθεί ολόκληρη η αρχιτεκτονική του παγκόσμιου συστήματος. Χρειάζεται ν’ αναπτυχθούν νέες αντίρροπες δυνάμεις για την αναστροφή της πτωτικής τάσης της μέσης κερδοφορίας.               

Ακριβώς γι αυτό τον λόγο δεν αρκεί να αποκτήσουν δυναμική ανόδου το ΑΕΠ, η παραγωγή, το εμπόριο και οι χρηματαγορές για να αντιμετωπιστεί η κρίση. Έτσι ακόμη κι αν στο πρώτο εξάμηνο επαληθευτούν οι προβλέψεις-επιθυμίες των διεθνών επιτελείων για ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας και πάλι η διαρθρωτική κρίση θα επιμένει, πυροδοτώντας νέους κλυδωνισμούς τύπου Αργεντινής, νέες χρεοκοπίες και καταρρεύσεις ακόμη και μέσα στον «ισχυρό πυρήνα» του διεθνούς συστήματος. Μπροστά σ’ αυτή την προοπτική θα δυναμώνουν όλο και περισσότερο οι τάσεις για «πολιτικές λύσεις» στα αδιέξοδα, ίδιου τύπου μ’ εκείνες που εφαρμόζει από σήμερα η κυβέρνηση Μπους στις ΗΠΑ. Η άνοδος πλέον ενός ανοιχτά φασιστικού συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης δεν είναι μόνο απόλυτα ορατή, αλλά και φαντάζει μονόδρομος στη διεθνή οικονομικο-πολιτική ολιγαρχία μπροστά στα διαρθρωτικά αδιέξοδα και την κρίση της παγκόσμιας αγοράς.

·         Οι υπολογισμοί αφορούν τις καθαρές αποδόσεις προς το καθαρό συσσωρευμένο κεφάλαιο στην οικονομία. Τα στοιχεία προέρχονται απ’ τους εθνικού λογαριασμούς και βασίζονται σε σειρές της Eurostat και σε προβλέψεις κερδοφορίας του Economist Intelligent Unit.

ΕΜΠΡΟΣ. ΤΧ. 2^Ο, 2002