Τέρμα πια τα ψέματα

 21.4.2010

Του Δημήτρη Καζάκη

οικονομολόγου - αναλυτή

Με την επιστολή του κ. Παπακωνσταντίνου στις 15.4, σύμφωνα με την οποία «οι ελληνικές αρχές ζητούν διαβουλεύσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ πάνω σε ένα πολυετές πρόγραμμα οικονομικών πολιτικών», οι μάσκες έπεσαν.

Η πολυδιαφημισμένη «διάσωση» από την Ε.Ε. δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μια διαδικασία ελεγχόμενης πτώχευσης, που οδηγεί αναγκαστικά στην αγκαλιά του ΔΝΤ. Η κυβέρνηση όχι μόνο δεν μπορεί να βρει τα χρήματα που χρειάζεται για να καλύψει τις τρέχουσες ανάγκες, αλλά ομολογεί πια ανοιχτά ότι αδυνατεί να εξυπηρετήσει το χρέος συνολικά. Αυτός είναι ο λόγος που αναφέρεται σε «ένα πολυετές πρόγραμμα οικονομικών πολιτικών».

Τι έμεινε απ’ όλα όσα κατά καιρούς ισχυρίστηκε η κυβέρνηση; Απολύτως τίποτε. Θυμόμαστε όλοι με τι στόμφο ο κ. Παπανδρέου, μαζί με την κ. Μέρκελ και τον κ. Σαρκοζί, αναλάμβανε διεθνή πρωτοβουλία εναντίον των βδελυρών κερδοσκόπων. Τι απέγινε; Η ίδια η Ε.Ε. έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να αποθρασύνει κάθε είδους κερδοσκοπική επίθεση εναντίον της Ελλάδας. Οι ηγέτες της Ευρωζώνης με την τακτική τους πέταξαν συνειδητά στα σκυλιά της κερδοσκοπίας την Ελλάδα με την ελπίδα να τα αποσπάσουν από το ευρώ και τους άλλους εταίρους.

Με την Ελλάδα να συγκεντρώνει τα κύρια πυρά της διεθνούς κερδοσκοπίας και τοκογλυφίας, οι ευρωκρατούντες προσπάθησαν αφενός να αποτρέψουν την πλήρη κατάρρευση του ευρώ και αφετέρου να πετύχουν ότι οι άλλες χώρες της Ευρωζώνης που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με την Ελλάδα δεν θα υποστούν τα ίδια. Βλέπετε μια μαζική επίθεση της κερδοσκοπίας ενάντια σ’ όλες αυτές τις χώρες είναι μάλλον σίγουρο ότι θα οδηγούσε το ευρώ στα τάρταρα.

Και η κυβέρνηση τι έκανε; Η κυβέρνηση το μόνο που έκανε όλο αυτόν τον καιρό ήταν να θριαμβολογεί για τη «στήριξη» που δήθεν παρέχει η Ε.Ε. και να συνεχίζει τη συστηματική κατεδάφιση της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, σύμφωνα πάντα με τις εντολές από τα επιτελεία της Ευρωζώνης και του ΔΝΤ. Το αποτέλεσμα είναι η χώρα σήμερα να βρίσκεται σε πολύ χειρότερη θέση από ό,τι ήταν πριν αρχίσει η περιπέτεια της «αποκατάστασης της αξιοπιστίας της στις αγορές».

Ο πρωθυπουργός δεν αισθάνθηκε κανέναν ενδοιασμό όταν είπε στη Βουλή (15.4): «Ας μη γελιόμαστε, το ΔΝΤ είναι σήμερα ήδη εδώ». Απ’ ό,τι φαίνεται τελικά αυτή ήταν η επιδίωξη εξαρχής. Να βρεθεί η Ελλάδα σε τέτοια κατάσταση, να οδηγηθεί σε τέτοιο αδιέξοδο, ώστε να φανεί η «λύση» του ΔΝΤ ως μονόδρομος. Κι όχι μόνο αυτό. Η Ελλάδα έχει κατρακυλήσει σε τέτοιο σημείο ώστε η προσφυγή της χώρας στις αγορές για δανεισμό είναι πια ουσιαστικά αδύνατη.

Με κάθε προσπάθεια της χώρας να βγει και να δανειστεί από τις αγορές το μόνο που καταφέρνει είναι να μεταθέτει, να μετακινεί το πρόβλημα του χρέους με πολλαπλάσιο τρόπο. Και μάλιστα όχι μεσο-μακροπρόθεσμα, αλλά στο πολύ άμεσο μέλλον.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η κυβέρνηση, εν μέσω μιας έξαλλης αγοράς που έχει εκτοξεύσει τα επιτόκια στα ουράνια, βγαίνει να δανειστεί ακόμη μια φορά από τις αγορές. Βγάζει σε δημοπρασία έντοκα γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου τρίμηνης διάρκειας για να εισπράξει 1,5 δισ. ευρώ. Η Γερμανία αυτή τη στιγμή δανείζεται με 0,15% για τα δικά της έντοκα γραμμάτια τρίμηνης διάρκειας, ενώ η Ελλάδα θα είναι τυχερή αν δανειστεί με 4,0%.

Ποια κυβέρνηση βγαίνει να δανειστεί 1,5 δισ. ευρώ που θα πρέπει να επιστρέψει σε τρεις μήνες πληρώνοντας μάλιστα και τόκο πάνω από 60 εκατ. ευρώ; Μόνο μια κυβέρνηση που βρίσκεται σε πλήρη απόγνωση. Μόνο μια κυβέρνηση που γνωρίζει ήδη ότι τον Ιούλιο δεν θα βρίσκεται στο τιμόνι του κράτους ή έστω το δημόσιο χρέος της χώρας δεν θα είναι υπ’ ευθύνη της.

Τσακίζεται στα βράχια

Προς το παρόν η κυβέρνηση έχει εμπλακεί για μια ακόμη φορά στα γρανάζια μιας διαπραγματευτικής διαδικασίας με την Ε.Ε. και το ΔΝΤ για τις «λεπτομέρειες». Όσο διαρκεί αυτή η διαπραγμάτευση η Ελλάδα θα συνεχίζει να τσακίζεται από τους κερδοσκόπους στις αγορές, με την κυβέρνηση απλώς να παρακολουθεί αμέριμνη. Είναι ενδεικτικό ότι στις 19.4 το τριετές ελληνικό ομόλογο χτύπησε ιστορικό ρεκόρ και κατέγραψε spread της τάξης των 652 bps, την ίδια ώρα που το 10ετές ομόλογο έφτασε σε spread της τάξης των 470 bps ως προς τα γερμανικά ομόλογα, δηλαδή διαπραγματευόταν με επιτόκιο 7,8%.

Με τον τρόπο αυτό οι αγορές επιχειρούν τρία πράγματα:

1. Να επισπεύσουν την είσοδο του ΔΝΤ και να εξαναγκάσουν την Ευρωζώνη να εγγυηθεί την κατάσταση στην Ελλάδα διαθέτοντας τα αναγκαία κονδύλια. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζουν ότι μπορούν να συνεχίσουν την κερδοσκοπία με σχετικά υψηλά επιτόκια χωρίς να κινδυνεύουν από μια ξαφνική πτώχευση της χώρας.

Όπως εξηγούσε πρόσφατα ο Φρανκ Χάγκενσταϊν, διευθύνων σύμβουλος της γερμανικής Deka Investment, «το βασικό μας σενάριο στηρίζεται στο ότι δεν θα πτωχεύσει η Ελλάδα... Η κατάσταση θα παραμείνει ασταθής. Με βάση αυτό το σενάριο, θέλουμε, όπως είναι φυσικό, να αγοράζουμε ομόλογα σε φάσεις “εξαιρετικής αδυναμίας” και να τα πουλάμε πίσω σε φάσεις “δυναμικής εγκράτειας”» («Manager Magazin», 19.4). Βασικό λοιπόν στοιχείο για να διατηρηθεί το ενδιαφέρον των επενδυτών στους ελληνικούς τίτλους είναι να παραμείνει η αστάθεια στην Ελλάδα υπό την εγγύηση και την κηδεμονία της Ε.Ε. και του ΔΝΤ.

2. Να διευκολύνουν την επανατοποθέτηση των ελληνικών τίτλων στην αγορά. Σε συνθήκες όπου κυριαρχεί η στρατηγική του βραχυπρόθεσμου κέρδους και η αστάθεια των ομολόγων, πολλοί επενδυτές που προτιμούν πιο σταθερές αποδόσεις σε βάθος χρόνου εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν την αγορά και να ξεφορτωθούν μέρος ή και το σύνολο των ομολόγων τους. Αυτό συμβαίνει αυτή την περίοδο.

Με τον τρόπο αυτόν ενισχύουν τη θέση τους πιο κερδοσκοπικά επενδυτικά κεφάλαια, που ειδικεύονται στην κερδοσκοπία με τους τίτλους. Τα επενδυτικά κεφάλαια αυτά έχουν κάθε συμφέρον να ενισχύσουν τη δεδομένη αστάθεια της Ελλάδας και να κερδίσουν απ’ αυτήν.

3. Να οδηγήσουν τη χώρα σε μια ελεγχόμενη αναδιάρθρωση του χρέους της υπό την κηδεμονία του ΔΝΤ. Τι σημαίνει αναδιάρθρωση του χρέους; Σημαίνει ότι ένα κράτος δηλώνει αδυναμία πληρωμής του ληξιπρόθεσμου χρέους του και προχωρεί σε μια διαδικασία ανταλλαγής των παλιών ομολόγων που δεν μπορεί να πληρώσει με νέα μακρύτερης διάρκειας. Η έκδοση αυτή των νέων ομολόγων συνήθως συνοδεύεται από αυξημένα επιτόκια και αποζημιώσεις πιστωτικού κινδύνου προς τους κατόχους των ομολόγων, ώστε οι τελευταίοι να δεχτούν τα νέα ομόλογα.

Ωστόσο, όπως μας εξηγεί Ροντρίγκο Ολιβάρες - Καμινάλ, καθηγητής της νομικής και σύμβουλος πολλών hedge fund, «υπάρχει συχνά ένα κομμάτι των πιστωτών που θα αρνηθούν την ανταλλαγή και θα επιδιώξουν μια καλύτερη συμφωνία από αυτή που έχει προτείνει το συγκεκριμένο κράτος. Οι αρνητές αυτοί είναι συνήθως ειδικοί στο προβληματικό χρέος – τα επενδυτικά κεφάλαια γύπες. Τα τελευταία 20 χρόνια υπήρξε ένας αριθμός σημαντικών υποθέσεων όπου τα επενδυτικά κεφάλαια γύπες έχουν παρέμβει στην αναδιάρθρωση κρατικών χρεών. Σε πολλές περιπτώσεις αποκόμισαν εξαιρετικές αποδόσεις» («The Hedge Fund Journal», Mάρτιος 2010).

Όλα αυτά δημιουργούν συνθήκες έντασης στις αγορές χρέους και σπρώχνουν διαρκώς τα επιτόκια προς τα πάνω. Κι αυτό γιατί, όπως εξηγεί στις 18.4 ο αναλυτής των «Financial Times», Βόλφγκανγκ Μίνχαου, «οι αγορές κεφαλαίου έχουν κατανοήσει ότι, με διάσωση ή χωρίς διάσωση, η Ελλάδα είναι στην πραγματικότητα χρεοκοπημένη. Η διάσωση αποτρέπει την πτώχευση αυτόν τον χρόνο, αλλά δεν παίζει κανένα ρόλο στην πιθανότητα μιας κατοπινής πτώχευσης».

Την άποψη αυτή σήμερα συμμερίζονται σχεδόν όλοι οι αναλυτές της αγοράς και κυρίως οι σύμβουλοι επενδύσεων. «Βρισκόμαστε σε άγνωστα νερά. Αν η Ελλάδα πρόκειται να πτωχεύσει με ελεγχόμενο τρόπο, με μια συμφωνημένη αναδιάρθρωση του χρέους, τότε οι συνέπειες τουλάχιστον θα μπορούν να περιοριστούν στην Ελλάδα», λέει στους «Financial Times» (19.4) o Γκάρι Τζένκινς της Evolution Securities.

«Οι επενδυτές και οι αναλυτές τρέχουν τώρα τους αριθμούς για να δουν ποια μείωση στην αξία των ομολόγων θα υπάρξει», λέει με τη σειρά του ο Στίβεν Μέιτζορ, επικεφαλής αναλυτής της HSBC. «Δεν πιστεύω πως είναι πιθανό ότι η αναδιάρθρωση θα γίνει φέτος», εξηγεί ο Μέιτζορ. «Όσο περισσότερο συνεχίσει η αβεβαιότητα σχετικά με την Ελλάδα τόσο πιο δύσκολη θα γίνεται η δυνατότητα δανεισμού και οι αγορές θα σπρώχνουν διαρκώς για αναδιάρθρωση. Όμως η Ελλάδα δεν μπορεί να αφεθεί να πτωχεύσει με κανέναν τρόπο λόγω του κινδύνου μετάδοσης και ζημιάς στο κοινό νόμισμα...».

Εδώ ακριβώς βρίσκεται και το πλήρες αδιέξοδο της χώρας. Βρίσκεται ανάμεσα σε δυο συμπληγάδες. Έχει μπει σε μια διαδικασία όπου από τη μια οι αγορές πιέζουν διαρκώς για παύση πληρωμών και αναδιάρθρωση του χρέους υπό το ΔΝΤ, ενώ η Ε.Ε. δεν επιτρέπει επ’ ουδενί να πτωχεύσει η Ελλάδα.

Όπως είπε πρόσφατα και ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, σε συνέντευξή του στο «Der Spiegel» (19.4), «δεν μπορούμε να αφήσουμε τη χρεοκοπία ενός κράτους - μέλους του ευρώ, όπως είναι η Ελλάδα, να μετατραπεί σε μια δεύτερη Lehman Brothers... Διότι η Ελλάδα είναι ένα από τα μέλη της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης. Τα χρέη της Ελλάδας είναι όλα εκφρασμένα σε ευρώ, αλλά δεν είναι καθαρό ποιος και πόσα κατέχει από αυτά τα χρέη. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι συνέπειες μιας εθνικής χρεοκοπίας θα είναι ανυπολόγιστες. Από την άποψη του συστήματος η Ελλάδα είναι το ίδιο σημαντική όσο και μια μεγάλη τράπεζα».

Αυτό είναι και το ζητούμενο των διαπραγματεύσεων που έχουν ξεκινήσει ήδη ανάμεσα στην Ε.Ε. και το ΔΝΤ για την Ελλάδα. Τόσο η Κομισιόν όσο και η ΕΚΤ δεν θέλουν να χάσουν τον έλεγχο της κατάστασης. Γι’ αυτό και η δήλωση του Γιούργκεν Σταρκ της ΕΚΤ στις 16.4 στο Reuters ότι «το ΔΝΤ θα πρέπει να αποδεχτεί τους κανόνες της Ευρωζώνης».

Υπάρχει διέξοδος;

Μπορεί όμως να αποφύγει η χώρα την παύση πληρωμών και την αναδιάρθρωση του χρέους της; Η αγορά σήμερα έχει πειστεί πως δεν μπορεί. Κι αυτό είναι αλήθεια. Κανένα μέτρο, καμιά εσωτερική ή νομισματική υποτίμηση, κανένα ξεπούλημα της χώρας, καμιά συμπίεση των αμοιβών και καμιά περικοπή των δαπανών δεν είναι σε θέση να αναχαιτίσουν το χρέος.

Ας δούμε τον πίνακα, ο οποίος καταρτίστηκε με βάση τις πιο αισιόδοξες διεθνείς προβλέψεις για την πορεία της Ελλάδας έως το 2014.

Διαπιστώνουμε ότι μέχρι το 2014 το χρέος θα έχει εκτιναχθεί στο 167% του ΑΕΠ από 125% που ήταν το 2009. Το εντυπωσιακό όμως είναι ότι για να εξυπηρετηθεί το χρέος θα χρειαστούν για την περίοδο 2010-2014 σχεδόν 420 δισ. ευρώ! Λίγο λιγότερα από δυο φορές το ετήσιο ΑΕΠ της χώρας. Πώς και από πού θα βρεθούν;

Αν προσθέσουμε επίσης και το σωρευτικό πρωτογενές έλλειμμα της περιόδου 2009-2014, που υπολογίζεται να ανέρχεται σε 12,5 δισ. ευρώ, τότε οι συνολικές δανειακές ανάγκες της περιόδου ανέρχονται σε πάνω από 432 δισ. ευρώ! Πράγμα που σημαίνει πως για τη συνολική περίοδο η Ελλάδα χρειάζεται να δανειστεί 432 δισ. ευρώ. Κι αυτό με την προϋπόθεση ότι οι κυβερνήσεις της χώρας πιάνουν τους δημοσιονομικούς στόχους τους για την περίοδο αυτή.

Το «πακέτο στήριξης» από τη μεριά του έχει υποσχεθεί μόλις 40-45 δισ. ευρώ, τα οποία ίσα που θα φτάσουν για τις δανειακές ανάγκες του φθινοπώρου. Μετά τι γίνεται; Πολλοί ελπίζουν στο ΔΝΤ. Η αλήθεια είναι ότι η μεγαλύτερη δανειοδότηση που έχει κάνει το ΔΝΤ σ’ ολόκληρη την προηγούμενη περίοδο είναι τα 30 δισ. δολ. που έδωσε στη Βραζιλία το 2002. Από την άποψη των δανειακών αναγκών της χώρας τα 30 δισ. δολ. είναι ψίχουλα και η Ελλάδα δεν είναι Βραζιλία.

Το σίγουρο είναι ότι το ΔΝΤ έχει κληθεί για να προχωρήσει σε αναγκαστική παύση πληρωμών και αναδιάρθρωση του χρέους υπό την κηδεμονία του. Μια αναδιάρθρωση που θα τραβήξει προς τα πίσω τις προθεσμίες του χρέους ώστε η Ελλάδα να μπει ξανά σε πρόγραμμα αποπληρωμής του. Η χρονική διάρκεια αυτής της αναδιάρθρωσης που συζητείται θα κυμανθεί από μια δεκαετία έως τριάντα χρόνια. Μόνο που κοστίζει αρκετά για τη ρημαγμένη Ελλάδα.

Το ΔΝΤ έρχεται να εξασφαλίσει ότι η αναδιαπραγμάτευση του χρέους που αναγκαστικά θα προηγηθεί της αναδιάρθρωσης, θα γίνει με όρους συμφέροντες για τους βασικούς κατόχους ομολόγων και ότι θα αποζημιωθούν επαρκώς για τον πιστωτικό κίνδυνο που θα αναλάβουν έτσι ώστε να γίνει δυνατή η επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές. Βεβαίως όλο αυτό το διάστημα τα επιτόκια θα τρέχουν σαν τρελά και ο λαός θα κληθεί να πληρώσει με αίμα τον όλο διακανονισμό. Ενώ το μόνο πιθανό αποτέλεσμα είναι να αρχίσει ένας νέος φαύλος κύκλος υπερχρέωσης για την Ελλάδα, όπως άλλωστε συνέβη με όλες τις χώρες των οποίων το χρέος αναδιάρθρωσε το ΔΝΤ.

Αν λοιπόν όλα τα πράγματα δείχνουν ότι πορευόμαστε ολοταχώς προς μια ελεγχόμενη πτώχευση υπό την κηδεμονία του ΔΝΤ και την εποπτεία της Ε.Ε., όπου μέσα από μια προσωρινή στάση πληρωμών και αναδιάρθρωση των ομολόγων θα κληθούν οι δανειστές του Ελληνικού Δημοσίου να αποζημιωθούν για την αδυναμία αποπληρωμής του χρέους, τότε το ερώτημα που μπαίνει είναι απλό: Γιατί πρέπει να αφήσουμε τη χώρα να ξεπουληθεί έως και την τελευταία πέτρα της μαζί με τον λαό της για ένα χρέος που έτσι ή αλλιώς δεν μπορεί να ξεπληρωθεί;

Ας προχωρήσουμε αμέσως σε άρνηση της πληρωμής του χρέους, σε άρνηση της κηδεμονίας από το ΔΝΤ και την Ε.Ε., που μόνο στην καταστροφή μπορεί να οδηγήσει, και ας διεκδικήσουμε την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας μέσα από μια γενναία αναδιανομή πλούτου προς όφελος των εργαζομένων. Όσο βαθαίνει το αδιέξοδο, όσο περισσότερο πιέζουν οι αγορές και όσο ο απλός κόσμος θα υπόκειται στο καταστροφικό παιχνίδι που παίζουν η Ε.Ε. και το ΔΝΤ, τόσο περισσότερο η λύση αυτή θα αποδεικνύεται ως η μόνη σωτήρια για τη χώρα και τον λαό.

Πίνακας: Προβλέψεις δημόσιου χρέους 2009-2014 (δισ. ευρώ)
	2009	2010	2011	2012	2013	2014
ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές	237,5	230,4	224,6	220,1	221,2	225,6
Μεταβολή ΑΕΠ	-0,7	-3,0	-2,5	-2,0	0,5	2,0
Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% του ΑΕΠ)	113,4	127,3	139,2	148,8	152,9	152,5
Συνολικό Δημόσιο Χρέος (% του ΑΕΠ)	125,7	140,0	153,1	163,7	168,2	167,8
Πληρωμές τόκων (% ΑΕΠ)	5,0	6,4	7,3	8,2	9,0	10,4
(α) Πληρωμές τόκων	12,3	14,7	16,4	18,0	19,9	23,5
(β) Ληξιπρόθεσμα ομόλογα	29,1	24,5	31,3	31,7	24,8	31,6
Σύνολο α+β	41,4	39,2	47,7	49,7	44,7	50,6
Εξοφλήσεις βραχυπρόθεσμου δανεισμού	35,6	36,7	37,6	38,4	38,6	39,4
Πρωτογενές αποτέλεσμα	-17,1	-11,0	-5,2	0,8	6,9	13,1
Γενικό σύνολο εξυπηρέτησης χρέους	77,0	75,9	85,3	88,1	83,3	86,7
Δημόσιο χρέος	298,5	325,6	342,9	357,9	368,7	374,6
Πηγή: Υπολογισμοί με βάση τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Economist και τις εκτιμήσεις του Bloomberg.